A keni vënë re ndonjëherë se mungesa e gjumit ju lë të përgjumur dhe me vështirësi për të mbajtur mend gjërat? Ka një arsye neurobiologjike për këtë.
Njerëzit janë zhvilluar me një cikël gjumi që kalon nga gjumi jo-REM (NREM) në gjumë REM dhe më pas rikthehet përsëri gjatë gjithë natës. Gjumi NREM vjen i pari, dhe gjatë kësaj faze gjithçka ngadalësohet: temperatura e trupit, frymëmarrja, rrahjet e zemrës, lëvizjet e syve dhe aktivizimi i neuroneve. Kjo është një periudhë aktiviteti të ulët të trurit që fillon në mënyrë të turbullt dhe na çon drejt një gjumi të thellë (dhe shpesh pa ëndrra).
Aktiviteti i trurit rritet gjatë kalimit nga NREM në REM. Ndërsa neuronet fillojnë të aktivizohen më shpejt, sytë tanë lëvizin shpejt majtas-djathtas pas qepallave (kjo është origjina e termit “lëvizje e shpejtë e syve”) dhe truri fillon të projektojë ëndrra. (Edhe pse ëndrrat mund të ndodhin gjatë gjumit NREM, ëndrrat më të gjalla dhe të gjalla ndodhin zakonisht në fazën REM.) Pasi kjo fazë përfundon, truri kthehet përsëri në NREM dhe cikli rifillon.
Deri tani, shkencëtarët nuk e kishin kuptuar plotësisht se çfarë funksioni biologjik kishte ky cikël gjumi. Por duke përdorur modele kompjuterike dhe duke vëzhguar minj, Sara Aton dhe Michal Zochowski, biologë nga Universiteti i Miçiganit, kanë zhvilluar një teori. Gjumi NREM mund të duket si një gjendje pushimi, por në fakt ndihmon në forcimin e kujtimeve. Ndërsa REM-i shërben për t’i sistemuar ato, për të mbajtur detajet e veçanta të secilës dhe për të shmangur mbivendosjen mes kujtimeve të palidhura.
Ky përpunim kujtese ndodh vetëm kur cikli i gjumit fillon me fazën NREM, nëse ndodh në rend të kundërt, kujtimet mund të fshihen.
“NREM nxit zgjerimin e gjurmëve të kujtesës, ndërsa REM-i më pas ruan ndarjen optimale të tyre kur po konsolidohen disa kujtime njëkohësisht,” shpjeguan Aton dhe Zochowski në një studim të publikuar së fundmi në revistën PLOS Computational Biology. “Parashikimet tona tregojnë një rol kritik të fazës REM në ndarjen e modeleve të kujtesës gjatë ruajtjes së disa kujtimeve të ndërlidhura në aspektin kohor dhe përmbajtjesor.”
Hipokampusi ndodhet në lobin temporal të trurit dhe ka funksione kyçe në përpunimin dhe ruajtjen e kujtimeve. Studimet e mëparshme kanë treguar se mungesa e gjumit ndikon negativisht në këtë pjesë të trurit, duke shkaktuar sinjale kimike që prishin mënyrën se si konsolidohen kujtimet.
Duke studiuar funksionin e hipokampusit te minjtë që ishin trajnuar për të përjetuar frikë ndërsa ishin zgjuar, studiuesit mundën të identifikonin se cilat pjesë të këtij rajoni aktivizoheshin gjatë ciklit të gjumit. Minjtë u vendosën në një mjedis të panjohur dhe u ekspozuan ndaj goditjeve elektrike në këmbë. Më pas u kthyen në kafazet e tyre normale. Kjo metodë, edhe pse jo e këndshme, është shumë efektive për krijimin e një kujtese të fortë. Monitorimi i trurit të minjve gjatë gjumit tregoi se ata që kishin përjetuar goditjen elektrike shfaqnin një rritje të funksioneve që forcojnë kujtimet.
Edhe pse ende nuk është e mundur të vëzhgohen të gjitha neuronet njerëzore individualisht në kohë reale, modelet kompjuterike ndihmuan në simulimin e aktivitetit të tyre dhe rezultatet ishin në përputhje me ato të vërejtura te minjtë. Kjo lejoi një vështrim më të thellë mbi ndryshimet kimike që ndodhin ndërsa cikli i gjumit përsëritet.
Studiuesit zbuluan se nivelet e neurotransmetuesit acetilkolinë janë vendimtare për konsolidimin e kujtimeve. Acetilkolina ndikon në lëvizjet vullnetare të muskujve dhe gjithashtu nxit gjumin REM. Nivelet e ulëta të acetilkolinës gjatë gjumit NREM nënkuptojnë që neuronet ndaluese (që nxisin gjumin) janë më pak aktive, gjë që u lejon neuroneve të kujtesës (të quajtura engrama) të aktivizohen më shumë dhe të forcojnë kujtimet. Kur gjumi kalon në fazën REM, acetilkolina rritet sërish, duke ndaluar atë aktivizim për të pastruar kujtimet dhe për të shmangur përzierjen e aspekteve të palidhura mes tyre.
“Reduktimi i mbivendosjes mes kujtimeve gjatë REM mund të jetë gjithashtu i rëndësishëm për të parandaluar harresën katastrofike, dmth. mbishkrimin e kujtimeve të vjetra nga ato të reja,” shtuan Zochowski dhe Aton.
Mesazhi është i qartë: nëse doni të mbani mend më shumë, flini më mirë. / Popular Mechanics
