Nga Jo Adetunji – The Conversation
Me siguri njihni dikë që është prekur nga kanceri. Kjo sëmundje ndodh kur qelizat ndahen në mënyrë të pakontrolluar dhe mund ta sëmurin një person, ndonjëherë shumë rëndë.
Kanceri mund të ndodhë kudo në trup sepse çdo ind dhe organ përbëhet nga miliarda apo edhe triliona qeliza. Por ka disa pjesë të trupit ku kanceri ndodh shumë më rrallë, si zemra. Studimet tregojnë se vetëm 3 në 10,000 njerëz zhvillojnë kancer të zemrës. Në krahasim, 1 në 20 gra pritet të zhvillojë kancer gjiri. Pse ndodh kjo?
Unë jam biologe dhe jam e specializuar për enët e gjakut të sistemit kardiovaskular. Një pjesë e madhe e punës sime përqendrohet në mënyrën se si qelizat bashkëveprojnë me mjedisin përreth për të rregulluar funksionimin e indeve dhe organeve. Sëmundja mund të zhvillohet kur diçka nuk shkon mirë.
Qelizat e zemrës kanë veçori unike që i bëjnë jashtëzakonisht rezistente ndaj kancerit.
Si fillon kanceri
Qelizat prodhojnë më shumë qeliza për t’u rritur, për të zëvendësuar ato të vjetra ose të dëmtuara, apo për të riparuar inde të dëmtuara. Ky proces quhet ndarje qelizore. Çdo lloj qelize në trup ndahet me ritme të ndryshme, në varësi të disa faktorëve, përfshirë funksionin e saj dhe moshën e një personi.
Për shembull, qelizat e një embrioni njerëzor në zhvillim ndahen jashtëzakonisht shpejt, duke kryer katër ndarje brenda tri ditëve. Qelizat që formojnë lëkurën, thonjtë dhe flokët rigjenerohen vazhdimisht gjatë gjithë jetës. Qelizat e kockave ndahen me një ritëm të tillë që ju jep një skelet tërësisht të ri afërsisht çdo 10 vjet.
Nëse dhe sa shpesh ndahet një qelizë kontrollohet në mënyrë të rreptë nga një seri kontrollesh molekulare. Gjatë ndarjes, gjenet brenda ADN-së dyfishohen dhe ndahen në mënyrë të barabartë në dy qeliza bijë. Dëmtimet në këto gjene, të shkaktuara nga kimikate të dëmshme, drita ultravjollcë ose rrezatim, mund të rezultojnë në mutacione që çojnë në sëmundje. Mutacionet mund të ndodhin edhe rastësisht. Kur ndodhin te gjenet që rregullojnë ndarjen qelizore, mund të zhvillohet kanceri.
Çfarë i mbron qelizat e zemrës nga kanceri?
Edhe pse zemra është organi i parë që formohet dhe nis punën gjatë zhvillimit të hershëm, qelizat e saj në moshën e rritur ndahen shumë pak pas lindjes, dhe ndarja bie ndjeshëm pas moshës 20 vjeç. Në fakt, më pak se 50% e qelizave të zemrës zëvendësohen gjatë gjithë jetës mesatare të një njeriu. Kjo do të thotë se gjysma e qelizave të zemrës me të cilat lindni do të vazhdojnë të pompojnë gjak gjatë gjithë jetës suaj.
Ky ritëm i ulët ndarjeje qelizore në zemrën e rritur ndoshta është mbrojtja kryesore kundër kancerit. Sa më rrallë të ndahet një qelizë, aq më pak mundësi ka për gabime gjatë kopjimit të ADN-së.
Gjithashtu, zemra është më pak e ekspozuar drejtpërdrejt ndaj faktorëve që shkaktojnë kancer, si drita UV që prek lëkurën ose substanca të thithura në mushkëri, për shkak të pozicionit të saj të mbrojtur në kraharor.
Fatkeqësisht, ky ritëm i ulët ndarjeje ka edhe disavantazhet e veta, si aftësi e reduktuar për të riparuar apo zëvendësuar qeliza të dëmtuara nga sëmundjet, dëmtimet apo plakja.
Pse ndodh ende kanceri i zemrës
Edhe pse zemra është rezistente ndaj kancerit, tumoret mund të formohen përsëri. Kur gjendet kancer në zemër, zakonisht është rezultat i përhapjes së qelizave kancerogjene nga një pjesë tjetër e trupit, një proces që quhet metastazë. Disa lloje kanceri të lëkurës ose në zonën e kraharorit kanë më shumë gjasa të përhapen në zemër, edhe pse kjo është ende e rrallë.
Kur ndodhin, tumoret e zemrës mund të jenë shumë serioze dhe më agresive se llojet e tjera të kancerit. Një studim që analizoi më shumë se 100,000 raste me kancer në zemër në Shtetet e Bashkuara zbuloi se pacientët që u trajtuan me kirurgji dhe kimioterapi jetuan më gjatë sesa ata që nuk u trajtuan.
Trajtimi i suksesshëm i kancerit përfshin disa fusha të mjekësisë. Këto përfshijnë kujdesin paliativ, që përqendrohet në lehtësimin e dhimbjes dhe simptomave, si dhe mjekësinë integruese, që merr parasysh lidhjen mendje-trup-shpirt.
Kanceri i zemrës jep të dhëna për rigjenerimin e zemrës
Të kuptuarit se si ndahen qelizat e zemrës dhe çfarë e ndryshon këtë proces jep të dhëna për sëmundjet dhe ndihmon në formësimin e trajtimeve të reja.
Për shembull, kërkimet mbi ndarjen e qelizave të zemrës ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë më mirë pse zemra nuk shërohet mirë pas një ataku kardiak. Studiuesit zbuluan se, edhe pse zemrat e dobësuara kanë më shumë qeliza që ndahen sesa zemrat e shëndetshme, ato ende kanë nevojë për ndihmë për të shëruar plotësisht.
Teknologjitë e reja, si aftësia për të riprogramuar qelizat e gjakut në qeliza të zemrës, u kanë mundësuar studiuesve të krijojnë modele të reja për studimin e sëmundjeve të zemrës, me synimin që një ditë të arrijnë rigjenerimin e saj. Kjo hap dyert për trajtime të reja për sëmundjet e zemrës, përfshirë edhe kancerin.
Të kuptuarit pse nuk ndodh kanceri është po aq e rëndësishme për zhvillimin e trajtimeve të reja dhe më të mira sa edhe të kuptuarit pse ndodh. Përgjigjet e të dyja pyetjeve ndodhen, fjalë për fjalë, në zemër.
