Këtë vit, në Bruksel janë në garë katër poste të mëdha politike: presidencat e Komisionit Evropian dhe Këshillit Evropian, që aktualisht udhëhiqen nga Ursula von der Leyen dhe Charles Michel respektivisht, por edhe posti i shefit për politikë të jashtme, që është mbajtur për këto pesë vjet nga Josep Borrell. Më pas, është edhe një post në kryeqytetin belg. NATO po kërkon zëvendësues të Jens Stoltenbergut në postin e sekretarit të përgjithshëm, pasi shefi norvegjez po largohet nga ky post pas një dekade.
Dy samitet e Bashkimit Evropian që do të mbahen më 17 dhe 27 qershor, ku do të marrin pjesë krerët e 27 shteteve anëtare, do të vendosin për tri postet përmes negociatave prapa dyerve të mbyllura. Është një proces i ndërlikuar përmes së cilit kandidatët zgjidhen për të reflektuar balancën gjinore, përkatësinë politike (shpesh të ndarë mes partive panevropiane që përfaqësojnë qendrën e djathtë, qendrën e majtë dhe liberalët) dhe gjeografinë.
Presidenti i Komisionit Evropian zakonisht zgjidhet nga grupi politik që fiton më së shumti vota në zgjedhjet parlamentare që do të mbahen në mbarë bllokun nga 6 deri më 9 qershor. Në katër zgjedhjet e fundit, grupi më i madh ka qenë Partia Popullore Evropiane (PPE) e qendrës së djathtë, dhe sondazhet sugjerojnë se ajo do të fitojë edhe këtë radhë. Kandidatja e tyre për këtë post, që u zgjodh në Kongresin e PPE-së të mbajtur në Bukuresht javën e kaluar, është Von der Leyen. Logjika thotë se ajo është në prag të një mandati tjetër pesëvjeçar në udhëheqjen e Komisionit Evropian.
Por, këto shfaqet në skenë presidenti aktual rumun, Klaus Iohannis. Javën e kaluar, ai zyrtarisht njoftoi se dëshiron të bëhet sekretari i ri i përgjithshëm i NATO-s. Ky post zyrtarisht është i ndarë nga tre postet në BE. Por, duke pasur parasysh se 23 nga 27 shtetet e BE-së po ashtu janë anëtare të aleancës ushtarake dhe se shefi i ri i NATO-s duhet të jetë evropian, dy organizatat po kërkojnë kandidatët e tyre në të njëjtën skenë.
Burimet në NATO i kanë thënë Radios Evropa e Lirë se ata duan që të marrin vendim në prill, para samitit të NATO-s në Uashington që do të mbahet në korrik, dhe para se procesi “të ndërlikohet më shumë” për shkak të afateve të BE-së për rekrutim.
Vetëm disa javë më parë, Gjermania, Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara (të njohura si Katërshja), si dhe 17 shtete të tjera, kryesisht në Perëndim, u mblodhën pas kryeministrit holandez, Mark Rutte. I vlerësuar si person me shumë përvojë, që ka pëlqim në Uashington e që ka marrëdhënie të mira me ish-presidentin amerikan, Donald Trump, në Bruksel dukej si një zgjedhje e denjë, nëse ndoshta jofrymëzues.
Kandidatura e Iohannisit po ashtu paraqet një pyetje me vend: a është ai personi “lindor” që duhet të marrë një nga katër postet kryesore vakante? “Lindor” këtu nuk ka të bëjë me konceptin gjeografi apo politik, por përfshin vendet e ish-bllokut sovjetik ose ish-Jugosllavisë që iu bashkuan BE-së (dhe NATO-s) në 25 vjetët e fundit: Bullgaria, Kroacia, Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia (dhe në NATO po ashtu janë anëtarësuar Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut).
Asnjë sekretar i përgjithshëm i NATO-s nuk ka qenë nga ndonjë prej këtyre shteteve. Më 2019, kur BE-ja për herë të fundit zgjodhi tre krerët, krahu lindor u anashkalua plotësisht. Në fakt, i vetmi “lindor” që ndonjëherë ka mbajtur ndonjë post të lartë në Bruksel është kryeministri aktual i Polonisë, Donald Tusk, i cili ka qenë president i Këshillit Evropian nga viti 2014 deri më 2019.
Pra, një prej katër posteve kyçe më 2024 duhet ta marrë dikush nga lindja.
Disa argumente në të vërtetë janë në favorin e Iohannisit. Deri më tani kanë qenë tre holandezë që kanë mbajtur postin e shefit të NATO-s. Holanda është përballur me sfidën e të shpenzuarit 2 për qind të Bruto Prodhimit të saj të Brendshëm për mbrojtje – një synim që NATO e ka vendosur mbi një dekadë më parë dhe të cilin shumë shtete të Evropës Lindore, përfshirë edhe Rumaninë e Iohannisit, kanë arritur që ta përmbushin.
Rutte, edhe pse mbështet Ukrainën që kur Rusia nisi pushtimin e saj në shkurt të vitit 2022, konsiderohet “i butë” me Rusinë. Si shembull për këtë merret mbështetja e tij për gazsjellësin “Rrjedha Veriore 2” e Gazpromit.
Në aleancë ka nevojë për unanimitet. Të 32 aleatët e NATO-s duhet të pajtohen. Hungaria veçse ka lënë të kuptohet se është kundër Rutte, veçmas për shkak të një sërë mosmarrëveshjesh mes Hagës dhe Budapestit për gjendjen e sundimit të ligjit në Hungari.
Turqia nuk ka treguar se kë preferon, por Ankaraja ka problemet e veta me Rutte. Këtu vlen të theksohet mosmarrëveshja që kishte me të pas përpjekjeve turke disa vite më parë për të mbajtur tubime politike në Holandë, që rezultoi me ndalesën që zyrtarët e Turqisë të shkonin në këtë shtet, ndalesë që u vendos nga Haga.
Siç tha një zyrtar i NATO-s për Radion Evropa e Lirë “Turqia dhe Hungaria treguan me pranimin e Suedisë në NATO se ato janë të gatshme të shkojnë shumë larg në mënyrë që të marrin atë që duan”. Pyetja që shtrohet tani është: A është Iohannis ai që këto dy shtete duan?
Konsensusi mes zyrtarëve të NATO-s është se Rutte do të ketë sukses. Është e vështirë që të dalësh kundër “Katërshes”. Për më tepër, në disa qarqe, lëvizja e Iohannisit u duk paksa e dëshpëruar dhe ka pasur shprehje të bezdisë se procesi i përzgjedhjes së NATO-s mund të zgjasë për muaj të tërë. Të tjerët ishin mjaft të hutuar me planin 10-pikësh të Iohannisit – të publikuar në Politico më 13 mars – që përfshinte gjëra që aleanca ushtarake veçse është duke i bërë.
Në Bruksel ka një spekulim se Iohannis, në fakt, nuk dëshiron të fitojë postin më të lartë në NATO, por vetëm po e vendos veten në skenë për të marrë një prej tre posteve të BE-së.
Çështja këtu është se ai i përket PPE-së, sikurse Von der Leyen. Nëse ajo merr udhëheqjen e Komisionit Evropian, ka pak të ngjarë që një kandidat tjetër i PPE-së të marrë një post tjetër të lartë. Aleanca Progresive e Socialistëve dhe Demokratëve (S&D) e qendrës së majtë, ka të ngjarë që të dalë e dyta në zgjedhjet për Parlamentin Evropian dhe të kërkojë të marrë, qoftë udhëheqjen e Këshillit Evropian apo postin e shefit të diplomacisë. Grupi i Liberalëve (Renew) apo ai më konservator dhe euroskeptik, ECR, po ashtu mund të kërkojnë ndonjë prej posteve të larta, varësisht nga rezultatet e zgjedhjeve të qershorit.
Shumica e evropianëve lindorë të tjerë që mund të synojnë të marrin poste në BE, janë në PPE. Aty është kryeministri kroat, Andrej Pllenkoviq, drejtoresha e Fondit Monetar Ndërkombëtar, bullgarja Kristalina Georgieva, ministri i Jashtëm polak, Radek Sikorski dhe homologët e tij nga Lituania dhe Letonia, Gabrielius Landsbergis dhe Krisjanis Karins, respektivisht.
Von der Leyen gjerësisht konsiderohet si një presidente e suksesshme e KE-së, veçanërisht për shkak se Ukrainës i ka ofruar ndihmë të shpejtë. Por, disa në Bruksel nuk e preferojnë shumë atë: ka shqetësime se ajo e ka bërë KE-në shumë të fuqishme dhe se ajo e ka udhëhequr këtë institucion me grusht të hekurt, duke mos lënë asnjë komisionar që të dalë në pah.
Pastaj është çështja me Parlamentin Evropian. Kandidati për president të Komisionit duhet të miratohet nga shumica e anëtarëve të Parlamentit. Herën e fundit, Von der Leyen, fitoi për tetë vota. Kësaj radhe, mund të jetë edhe më ngushtë.
Ndoshta kjo nënkupton se ka ardhur koha për një kandidat të zgjedhur përmes konsensusit. Dhe ky mund të jetë Iohannis ose dikush tjetër nga pjesa lindore e Evropës.
