Shumë njerëz mendojnë se kolesteroli i lartë vjen nga ushqyerja jo e shëndetshme dhe mungesa e aktivitetit fizik, një gjendje që zhvillohet me moshën. Por nganjëherë ai është gjenetik, i njohur si hiperkolesterolemia familjare (FH).
“Te kjo gjendje, njerëzit kanë një mutacion gjenetik që shkakton nivele të larta të kolesterolit LDL gjatë gjithë jetës,” thotë Ashish Sarraju, kardiolog në Klinikën Cleveland. Rreth 1 në 250 persona kanë FH, por shumica mbeten të padiagnostikuar.
Njohja e hershme e kolesterolit të trashëguar është thelbësore. National Geographic bisedoi me tre kardiologë për të shpjeguar çfarë duhet të dini.
Çfarë është kolesteroli dhe pse është i rrezikshëm?
Kolesteroli është një yndyrë dyllore thelbësore për çdo qelizë. “Muret e qelizave tona përbëhen prej tij dhe hormonet varen prej tij,” thotë Stephen Kopecky nga Klinika Mayo. Me triliona qeliza që kërkojnë dhjetëra mijëra doza çdo ditë, kolesteroli është jetik.
Ai transportohet nëpër trup me grimca të quajtura lipoproteina. HDL (“kolesteroli i mirë”) çon LDL (“kolesteroli i keq”) në mëlçi për t’u eliminuar. Por nivelet e larta të LDL-së mund të ngjiten në arterie, duke shkaktuar inflamacion dhe çarje. Kjo nxit mpiksje gjaku, infarkt ose goditje në tru.
Kolesteroli i lartë rrallë shfaq simptoma. Zakonisht zbulohet me analiza rutine gjaku. Në raste të rralla, depozita shfaqen në tendina, lëkurë ose sy.
Si ta kuptoni nëse është i trashëguar
Ushqyerja e keqe, obeziteti dhe mungesa e aktivitetit janë shkaqet më të zakonshme të kolesterolit të lartë, zakonisht mbi 200 mg/dL. Nivelet optimale janë rreth 150 mg/dL. Ky lloj kolesteroli mund të përmirësohet me stil jete të shëndetshëm, por FH është gjenetik dhe nuk mund të përmbyset.
FH ndodh kur njëri ose të dy prindërit transmetojnë mutacionin. Diagnostikimi i hershëm është vendimtar. Fëmijët me histori familjare mund të testohen midis moshës 9–11 vjeç, ndonjëherë edhe më herët. Të rriturit me histori familjare të infarkteve ose goditjeve duhet të testohen menjëherë.
Shumë persona me FH kanë gjithashtu nivele të larta të lipoproteinës, një grimcë tjetër gjenetike që rrit rrezikun e sëmundjeve të zemrës.
Çfarë të bëni nëse keni FH
Trajtimi përqendrohet në uljen e rrezikut. “Ndryshimet e stilit të jetesës nuk ulin LDL-në tek FH-ha, por e reduktojnë rrezikun kardiak deri në 80 për qind,” thotë Kopecky.
Shoqata Amerikane e Zemrës rekomandon një dietë me fruta, perime, drithëra integrale, peshk, mish shpendësh dhe arra, duke kufizuar kripën, sheqerin dhe mishin e kuq. Këshillohet të bëhen të paktën 150 minuta ushtrime aerobike çdo javë, si ecje, çiklizëm ose not. Pirja e duhanit duhet shmangur.
Kontrollet e rregullta të kolesterolit çdo vit ose çdo dy vjet janë të rëndësishme. Shumë pacientë mund të kenë nevojë për barna si statinat, në varësi të rrezikut dhe historisë familjare.
Një diagnozë e FH-së, megjithëse serioze, është e menaxhueshme. “Në shumicën e rasteve, kolesteroli i lartë është i trajtueshëm dhe një betejë e fitueshme,” thotë Sarraju./National Geographic
