Nevoja për një epistemologji sociale të religjioneve monoteiste nëpër shkolla publike, sot në botën postmoderne, s’duhet të mbetet më një cilësim paragjykues dhe tentim stigmatizimi për religjionet monoteiste, ashtu siç ishte, apo edhe është aktualisht, në pothuajse shumicën e vendeve të transicionit, por, është një nevojë imediate e kohës në mënyrë që t’i shmangemi fundamentalizmave, ekstremizmave dhe terrorizmave të të gjitha llojeve e niveleve emancipuese. Përvoja evropiane na dëshmon se njohjet shkencore (e jo ato pseudo-shkencore) të historive të religjioneve monoteiste (një sferë goxha komplekse dhe e ngarkuar shpesh edhe me klishe pseudo-ekumenike, po edhe paragjykime e stereotipi nga më të ndryshme) janë treguar si të shëndetshme edhe për faktin se, mes tjerash, a) kanë zbutur mendjet paragjykuese, b) kanë shëruar patologjitë sociale, dhe c) kanë reduktuar frustrimet e individëve, grupeve, komuniteteve, por edhe të popujve dhe shteteve të ndryshme evropiane. Pra, kjo iniciativë assesi s’duhet kuptuar dhe interpretuar si tentim për të futur “mësim besimin fetar” nëpër shkolla publike, por si një koherencë kulturore, pra si një njohje ndërfetare midis religjioneve dhe si përvojë e qëndrueshme, ku përmes njohjeve reciproke ndërtohen urat dhe fisnikërohen raportet mes feve, konfesioneve, racave, civilizimeve dhe kulturave. Mosnjohja apo mosdija e religjioneve për njëri-tjetrin s’është përparësi, por, pengesë që ka prodhuar, po prodhon dhe do të prodhojë frustrime, anonimizitet individuale e kolektive pastaj pasoja negative në njerëz dhe të mira materiale. Para se të elaborojmë hipotezën e mësipërme më duhet të shprehi dyshimin se çfarë në të vërtetë kuptohet dhe si përkufizohet termi dhe koncepti i islamit politik. Në fakt, çfarë paraqet ai në esencë? Është doktrinë fetare? Është botëkuptim fetar që del nga islami? Është sistem, është ideologji, është mënyrë e jetës, është formë qeverisjes, apo është thjeshtë një stereotip sociopolitik i hedhur nga pseudoislamistët me një qëllim të vetëm, ta diskreditoj islamin edhe si fe, por edhe si religjion e besim tejkohor? Themi kështu, edhe nga shkaku se islami burimor (pra, islami që e praktikonte dhe predikonte Muahmedi.a.s, dhe ai i përvojave e traditave historike postprofetike) nuk e kultivonte e as stimulonte as pretekstin e qeverisjes (shembulli i joshjeve nga më të ndryshme për ta marr udhëheqjen e fiseve, nga paria e kohës së Muhamedit.a.s), as pretekstin e pasurisë (po ashtu, një ofertë nga e njëjta pari e kohës) ,por e kishte ate të etikës dhe moralit të njeriut. Pra, një “ambasade” etike, që asaj kohe pagane dhe tē turbullt dhe të futur në kaos social e kulturor, ishte morali ai që i mungonte. Morali, jo si formë e përmbajtje e vetëdijes ideore, po si normë dhe sidomos si praktikë dhe pragmatizëm e sjellje në jetën e përditshme sociale të tribalizmit të asaj kohe. Tani, shikuar nga dioptria morale, ne mund të kuptojmë se krejt porosia dhe synimi imediat e islamit (as atëherë, e as tani) nuk ishte, nuk është dhe nuk do bëhet pushteti dhe qeverisja apo sundimi (lexo; qeverisja) i njerëzve që më vonë natyrshëm me rritjen e ndikimit të tij në botë u përdorë e madje në shumë raste edhe u keqpërdorë, nga ca sundimtar të vetëemëruar dhe të vetë trashëguar. Teoricienët të ndryshëm nga të dy kampet (islame dhe antiislame), për tendencën dhe imperativin e “islamit politik”, gjykonin gjithnjë në varësi i interesave të tyre ideologjike. Bie fjala, kampi islam “veshjen” e islamit me politikë, apo “islamin politik” e perceptonin po edhe e dëshironin më shumë si aspirate, por shpesh here edhe e konsumonin si armë të fuqishme për ta kontestuar e luftuar pamëshirë si imperializmin (lexo; kapitalizmin) ashtu edhe kolonializmin evropian dhe në përgjithësi neoimperializmin perëndimor (lexo; globalizimin) .Në të njëjtën kohë, ky kamp gjithashtu për agjendë kishte synimin që përmes “etikes dhe moralit islam” të afirmoj, të kultivoj, madje edhe të imponoj një lloj lëvizje panarabe.Një sjellje, që i solli shumë dëme e vuajtje si islamit si religjion profetik, ashtu edhe ca popujve arab, të cilët synonin ta “pronësonin” atë si diçka ekskluzive e tyre! Absurd, ky i llojit të vetë kur dihet që nga koha e Muhamedit a.s, qe islami si”ambasador” i barazisë, tolerancës, dashurisë midis njerëzve dhe racave, nuk prejudikonte në “pronësinë” ekskluzive të arabëve, ashtu si ndodhi më vonë, e mjerisht edhe në ditët e sotme.
Ndërkaq, kampi antiislam, natyrën dhe diskursin e “islamit politik”, kryesisht e konsideronte si mjet për ta kontrabanduar, si socializmin (modelet e afinitetit dhe koketimit të shumë partive politike me background majtist nga bota arabe), ashtu edhe globalizmin (identifikimin kulturor që poashtu bota arabe dhe pergjithshisht Lindja mundoheshin dhe ende mundohen t’i imitojnë dhe promovojnë vlerat sociale, ato qytetëruese dhe kulturore, të perëndimit. Për mendimin dhe gjykimin e njërit ndër njohësit dhe predikuesit më fleksibil të islamit Fethullah Gylenit, ligjërimet për mënyrat e qeverisjes me njerëz dhe me komunitete islame, janë “zbuluar” e zbatuar dosido në shoqëritë laike dhe ato shekullare. Shekullarizimi, ishte ai që u kërkonte online religjioneve monoteiste (e në veçanti islamit) të heqin dorë nga atributet dhe parimet e tyre fondamentale, në një kohë kur vetë ai kishte dyshime dhe hamendësime në vlerat e veta!? Pra, të dyshosh paraprakisht në vlerat tua, edhe si koncept edhe si ide i parimësi sociale e kulturore, e në ndërkohë, të shprehësh dyshime e hamendësime në parimet fondamentale të religjioneve monoteiste, është jo vetëm jokorrektësi por është edhe absurd i llojit të vetë. Është jokorrektësi, ngase, shekullarizim duke e rritur dyshimin në vlerat fondamentale të monoteizmit, në fakt e hemorragjoj jo vetëm kuptimin (duke mos përcaktuar qartë dallimet themelore midis islamit klasik dhe neo-islamit), por edhe përmbajtjen. Sepse, kjo qasje apo ky këndvështrimit i kësisojit, në një far mënyre u shndërrua shumë lehtë në një gjykim stereotipizues, i cili nuk jep llogari më as për heterogjenitetin e mendimit islam e as për homogjenitetin e mendimit shekullar.Pra, termi, koncepti e padyshim edhe vetë diskursi mbi Islamin politik, sidomos në kohën tonë kur prej akteve terroriste të 11 shtatorit, ka filluar dukshëm të anatemohet, interpretohet dhe keqinterpretohet! Bile me këto koncepte, fitohet përshtypja që përdorimi i këtij termi, edhe si mesazh po edhe si diskurs publik më shumë ka për qëllim stigmatizimin se sa informimin e publikut, për rrezatimin pozitiv që e bë apo të paktën duhet ta ushtroj islami në nivelin global, atë kontinental e sidomos atë rajonal dhe lokal. Në një kohë kur njerëzimi ka nevojë të ngutshme për të kuptuar për të siguruar bashkëjetesën paqësore, tolerancën ndërfetare, pra, në një kohë kur pasiguria dhe rreziqet për jetët dhe për mbijetimin e popujve dhe kulturave të ndryshme, thirrjet (e Fethullah Gylenit) dhe apelet dashamirëse për mirëkuptim ndërfetar, ndëqytetërues e sidomos ndërkulturor, jo vetëm që janë të nevojshme dhe racionale, por, edhe tejet të dobishme, jo vetëm për një komunitetet, shtetet, kombet qytetërimet dhe kulturat globale. Gjithashtu, apelet këshillëdhënëse të ofruara ekskluzivisht përmes ligjërimeve, librave, përmes medieve të sotme sociale si forma më të sofistikuara të komunikimit masiv publik, nuk janë as thirrje e as apele e klithma torturuese të tipit populist ashtu si bëjnë zakonisht sot liderët shpirtërorë e politik nëpër vendet e ndryshme perëndimore, ku demokracia dhe mënyra demokratike e qeverisjes me njerëz, lë përshtypje se ka filluar të bëhet monotone dhe të perceptohet edhe si jofunksionale e jo kompatibile me ecurit, proceset dhe zhvillimet globale. Pra, me faktin dhe aktin që kjo thirrje, nuk është populiste, por, racionale dhe e bazuar kryesisht në të “gjeturat” e dijeve ashtu siç edhe na udhëzon Kurani famëlartë. Tani shtrohet dilema, nëse, ky apel i kësaj shkolle të menduarit në islam, pra kjo qasje dhe interpretim i proceseve, dukurive dhe fenomeneve do ishte me produktiv, më imponues e më i”klikuar”(thënë me gjuhen mediatike)! Unë mendoj që qasja populiste, më shumë do i bënte dëm islamit dhe kursit të tij paqësor e racional. Por, të shohim ad hoc se çka nënkupton ky ligjërimi mbi populizmin, që sot edhe nga shumica e diskurseve intelektuale e sosh politike, po (keq)përdoret si nga klerikalët fetarë, ashtu edhe nga protagonistët e sherreve dhe protagonizmit politik. Kohëve të fundit koncepti i populizmit është duke u identifikuar me shumë etiketa stigmatizuese, me paragjykime ideologjike dhe sidomos me përjashtime ad hoc, në debatet publike e jopublike. Është interesant që ky term sot në diskursin sociologjik, më shumë përdoret për të anatemuar partitë, udhëheqësit, lëvizjet, qëndrimet dhe sistemet politike të vendeve që me përkushtime të jashtëzakonshme pretendojnë ta ndryshojnë ndonjë status quon politike. Për më tepër, mbiemri “populist” përdoret në një mënyrë normative në debatin publik për të denigruar ato lëvizje ose palë që kundërshtojnë pikëpamjet kryesore.
Qëllimi i stigmatizimit të këtij koncepti, nga njëra anë, unë e kuptoj si tendencë që qëllimisht grupet e ndryshme elitare (qofshin ato të majta apo të djathta) e përdorin për t’u stigmatizuar nga cilado grupime kundërshtare ideologjike. Nga ana tjetër, unë mbroj mirëkuptimin e populizmit si një ideologji e qendrës, sipas të cilit bazohet në dy tipare të domosdoshme, përkatësisht, (a) një mentalitet anti-elitar (s) dhe (b) në kritika ndaj politikanëve dhe politikave të tyre antiqytetare. Pra një ideologjie, që duke qenë e zhgënjyer mjaft shumë në perspektivën e korruptimit tē vazhdueshëm të demokracisë neoliberale, dëshiron t’a korrigjoj atë.Fuqitë e mëdha kontinentale, si Gjermania, Turqia, Rusia, Italia, dhe Spanja, e padyshim edhe Japonia, si mekanizëm mbrojtës dhe si mjet kurimi ndaj ideologjisë dhe konceptit të liberalizmit, e përdorën për një kohë të gjatë si mjet realizimit të interesave të ndryshme sociopolitike dhe sosh ekonomike, ideologjinë e nacionalizmit dhe populizmit. Populizmi, nē fakt për shumicën e sociologëve të sotëm lind dhe kultivohet në ambientet dhe arenat e krizave politike, por, duke mos u përjashtuar as këto ekonomike, që do të mund t’i prodhoj gjendja postpandemike e coronavirusit, po edhe kjo e postluftes ne Uraine. Psh. Jan – Werner Mullerin, një sociopolitikolog arrin të dëshmojë me saktësi pothuajse milimetrike kur është në pyetje sidomos kritika fillestare që ua drejtojnë qeverive dhe kastave politike, që e devijojnë kursin e demokracive neoliberale. Por, gabojnë në rrugëzgjidhjet që i ofrojnë këto lëvizjeje sociale. Mirëpo, kur është në pyetje islami dhe lëvizjet e tija që (u shtrinë në katër nivele; globale, kontinentale, rajonale e lokale) fillimisht mendohej se duhej të pajiseshin si me”frymën” ashtu edhe me imperativin social të populizmit, ka shumë situata, mendime, gjykime e dilema nga më të ndryshme. Njëra ndër ato, për kureshtjen time sociologjike ishte edhe ajo se nëse; islami politik, u përdor apo edhe u fut qëllimshëm në funksion të një “teknike (të sofistikuar), për të ardhur në pushtet” grupet dhe klanet e caktuara sociale, politike, fetare apo sosh kulturore, apo, pretendohej të bëhej një “mënyrë e re e qeverisjes me njerëz”!? Kur jemi te kjo çështje, isha shumë kureshtar ta “konsultoj” mendimin dhe gjykimin e dijetarit Fethullah Gylen. Parimësia dhe sërish këshilla, e apeli miqësor e qetësisht i but, joimponues dhe tej mase pushtues, i Muhamedit (a.s.) i artikuluar përmes predikimeve dhe ligjërimeve të shkollës dhe mendimit të Fethullah Gylenit, rekomandojnë që jo vetëm tani në kohërat tona por, edhe më parë, gjitha “tentativat” për ta politizuar islamin, pra, për ta përdorur atë si pretekst për “inaugurim, promovim” e edhe si katapultim në politikë, ishin të gabuara, madje, edhe të kota, për një arsye të thjesht; se islami, nuk ishte as fillimisht, as tani, e as nuk do duhej në të ardhmen të “politizohet”, e as t’u shërbej kauzave dhe interesave të ndryshëm ideologjik, klanor e sish grupore. Këtu unë termin dhe konceptin e “politizimit” e identifikoj dhe “promovoj” ekskluzivisht si mënyrë e përdorimit të islamit, për qëllime puro politike, nga ana e grupimeve, shkollave të ndryshme të mendimit, fraksioneve dhe ideologjive çfarëdo qofshin ato. Tekefundit, gjithë koha postislame pra, prej kohës së Muhamedit (a.s) e këndej dëshmoj se islami mbi nëntëdhjetë e pesë përqind të “ofertës” së tij fetare ia atribuon si; paqësimit social, jetës afirmative kulturore, ashtu edhe tolerancës dhe mirëkuptimit ndërfetar, ndër racor e ndërkulturor midis njerëzve. Kurse, vetëm pesë përqind kanë të bëjnë me proceset, zhvillimet dhe “dosjet” sociologjike tê mënyrës së qeverisjes me njerëz dhe me shtete, anekënd globit. Nominalisht, ky pesë përqindëshi është edhe një “këmishë” tejet e ngushtë për pjesën (nëntëdhjetë e pesë përqindëshin) tjetër, që ka të bëjë me organizimin social dhe atë kulturor të shoqërive, kombeve, racave dhe shteteve në botë. Mirëpo, kohëve të fundit ajo që shquhet si demokraci, e që nga shumica e sociologëve dhe teoricienëve social konsistohet si forma dhe modeli më i përsosur, më i mirë ndër gjitha përvojat historike të qeverisjeve me shoqëritë njerëzore (që identifikohet edhe si sistem e si ideologji), ka rënë në krizë identitare. Dhe përveç kësaj po thuhet se ajo nuk ishte gjithherë as e vërtetë e as e saktë!?
Për shumicën e sociologëve të sotëm perëndimor demokracia duket më shumë e lodhur, ndëshkuese, vetëmashtruese, paranojake, e ngathët, madje edhe joefektive, në shumicën e proceseve vendimarrërse bashkëkohore. Për këta autorë, duket që mënyra demokratike e qeverisjes, në shekullin tonë më shumë është duke u “ushqyer” me lavditë dhe potencën e së kaluarës, se sa me pretendimet dhe perceptimet e së ardhmes. Kjo gjendje që është për të ardhur keq, na pasqyron neve. Por ne nuk jemi kjo demokraci aktuale. Është vetëm një sistem qeverisës, të cilën e kemi ndërtuar, të cilën edhe mund ta zëvendësojmë. E, po, pse s’e zëvendësojmë me diçka më të mirë? Ekzistojnë më shumë se dy argumente kryesore që mund të përdorën kundër sistemit të demokracive në transicion sidomos, por, edhe për demokracitë e avancuara dhe të kalitura me përvojat e vendeve dhe shteteve perëndimore: e para, demokracitë e transicionit, dihet tashmë botërisht në gjitha qarqet sociologjike që në fazat fillestare, në pothuajse shumicën e përvojave të shteteve post socialiste sovjetike më shumë ishin improvizim se sa ndonjë praktikë dhe pragmatizëm social e politik i ushtrimit të njëmendët të së drejtës së votimit dhe të drejtës për t’u votuar. E dyta, këto tipe shoqërish me faktin dhe aktin e vazhdimit të mandatit transitiv, në shumicën e shteteve postsocialiste (sovjetike, por, edhe të shoqërive të Ballkanit Perëndimor, ku gjendemi edhe ne) dëshmuan se ato de facto dhe de jure (sidomos) nuk ishin të përgatitura për t’u futur si në “konkurrencën” e ashpër ekonomike, ashtu edhe në monopolet e ngritura me shekuj më parë nga magnatët dhe kapitalistët e vjetër (KTN-të, e sotme); e treta, në demokracinë amerikane, ende shumica dërrmuese e votuesve janë pothuajse krejtësisht politikisht të paaftë për të zgjedh, pastaj, votuesi individual atje nuk ka asnjë ndikim në atë që do të ndodh me votën e tij pas zgjedhjeve.Studiuesit e mendimit dhe ligjërimit islam, kanë kuptuar se kur është në pyetje raporti midis islamit dhe politikes si “art i së mundshmes”, po edhe si formë e vetëdijes ideore bëhen ca gabime (në pamje të parë të pahetueshme) koha moderne i “dekonspiroj” me argumente (të pathëna, por, tipike) sociologjike. Gabimi apo devijimi i fillestar, ka të bëjë me krahasimin ngatërrimin e madje edhe identifikimin e joadekuat të islamit të kohës së zbritjes së Kuranit famëlartë dhe postkohës së derivimit të Synetit të dërguarit të Allahut (xh.sh) , me atë që myslimanët kanë arritur ta jetësojnë gjatë qenësimit të tyre edhe si përvojë po edhe si angazhim fetar. Një gabim tjetër, që poashtu është i rëndësishëm për të kuptuar diskursin mbi “islamin politik” dhe traditën e “politikës islame”, ka të bëjë më shumë me stereotipizimin dhe paragjykimi e islamit, se sa zbatimin e porosisë së asaj që e predikonin si Syneti ashtu edhe Kurani famëlartë i fjalës së Krijuesit të madhërishëm. Ku Sipas, jurisprudencës islame, feja islame bazohet në sundimin e Zotit (në jetën sociale, atë qytetëruese e kulturore), ndërkaq, qeverisja demokratike në votën e popullit. Duke u evidentua një hendek kaq i madh midis “ligjeve që i ka prodhuar mendja dhe përvoja e njeriut”, me “ligjet, që i ka krijuar dhe urdhëruar, Krijuesi i madhërishëm”, apo thënë edhe më thjesht midis; demokracisë dhe islamit, nuk do të mund të përputhen kurrë me njëra-tjetrën, lindën si keqkuptimet ashtu edhe paragjykimet e lartcekura. Nëse, tani nisemi bindja dhe nga paradigma sociale e islamit se; Allahu është sundimtari dhe pronari i çdo gjëje në këtë dhe tri botërat tjera.., atëherë, shtrohet pyetja logjike; cila është rëndësia, pesha dhe kuptimi determinist që ka të bëjë me njësimin e ligjeve të Krijuesit tē gjithëmëshirshëm me ato që i krijoj mendja e (krijesës) njeriut!?Pra, s’ka as logjikë, as kuptim e as që ligjet e Krijuesit tē gjithëmëshirshëm, ta kenë zhveshur natyrën e njeriut nga e drejta e pavarësisë së të gjykuarit dhe të vepruarit autonom!
Sipas kësaj ligjësie, nuk duhet nënkuptuar se natyra e njeriut është e zhveshur totalisht nga prirjet, vullneti, synimi dhe ambicia e tij autonome njerëzore. Përkundrazi, ashtu siç dëshmojnë shumë hadithe dhe ajete Kuranore, Allahu, njeriut i ka dhurua edhe lirinë e mendimit, veprimit, gjykimit dhe qëndrimit vetanak dhe autonom. Këtë liri (natyrisht, të kornizuar në norma dhe etikë e moral islam), më së miri mund ta kuptojmë tek Fethullah Gyleni, i cili kur flet për “islamin politik” dhe natyrën e demokracisë, thotë”Dhënia e sundimit ndaj popullit, – hasha – nuk do të thotë se po i merret Zotit, për t’ua kthyer atë njerëzve, por marrja e pushtetit nga duart e një despoti e njeriu të vetëm, për t’ia lënë në duar shumicës; pra kemi të bëjmë me diçka, kontrollimin e së cilës Zoti ua ka lënë në dorë njerëzve. Shteti nuk mund të jetë, as i shenjtë, as islam. Veç kësaj, fjala “shtet” që përdorim ne është emërtimi i sistemit që njerëzit janë mbledhur dhe kanë krijuar për të mbrojtur të drejtat dhe liritë themelore të tyre në komunitet. Shteti nuk është qëllim në vetvete, por një mjet ndihmues për të arritur lumturinë e njerëzve në të dyja botët. Nëse njerëzit që e përbëjnë këtë sistem kanë përvetësuar në njëfarë mase disa besime dhe vlera themelore, edhe shteti do të jetë po aq afër këtyre besimeve dhe vlerave. Prandaj, shprehja shtet islam është kontradiktore në vetvete.
Duke qenë se në Islam nuk ekziston një klasë e klerit, edhe teokracia është diçka e huaj për shpirtin e Islamit. Shteti, i cili është rezultat i një kontrate shoqërore mes njerëzve, përbëhet po prej njerëzve në fund të fundit, ndaj nuk mund të jetë as ‘islam’, as ‘i shenjtë’.Demokracia është vënë në realitet në forma shumë të ndryshme. Ideali demokratik që qëndron në themel të këtyre praktikave të ndryshme, me një fjalë, që një grup të mos ushtrojë trysni mbi një grup tjetër, është njëherazi edhe një ideal islam. Thelbi i botëkuptimit të barazisë së qytetarëve përpara ligjit është të treguarit e respektit ndaj çdo njeriu si një krijesë fisnike dhe vepër arti e krijuar prej Zotit, duke e cilësuar atë si diçka të shenjtë. Oferta moderniste, në një mënyrë, është ofertë perëndimore që aktualisht, në kushtet dhe stadet e një procesi apo tendence globalizuese, po faturohet nga të gjitha civilizimet, e posaçërisht nga Islami. Themi Islami, për shkak, se atje kemi të bëjmë me shtete despotike që, po ashtu, nuk kanë të bëjnë aspak me organizimin hyjnor të ndërtimit dhe të organizimit të pushteteve. Asnjë pushtet sot nuk i përngjan apo nuk identifikohet me shtetin e Medinës, që qe organizuar nga ana e Muhamedit a.s. Për këtë shkak, është një shtegdalje e volitshme për shoqëritë e kësaj pjese të botës që të rifillojnë të krijojnë distancën e duhur politike ndaj pushteteve autokratike dhe të korruptuara po nga diskursi perëndimor, në mënyrë që edhe dilema e sipërpërmendur: modernitet apo konservatorizëm i mëtutjeshëm, të shndërrohet në një lëvizje apo në një rilindje të vërtetë drejt procesit të integrimeve dhe procesit të shfrytëzimit të mekanizmit të demokracisë së mirëfilltë, për konsolidimet dhe progresin e gjithëmbarshëm ekonomik.Por cili është mendimi i dijetarit me te njohur te diteve te sotme (Fethullh Gylen) mbi islamin politik? Siç edhe mund të kuptohet, pozicioni, mendimi dhe qëndrimi i Fethulah Gylenit, është jo vetëm kundër islamit politik, por, është edhe kundër përdorimit e stereotipizimit të kulturës, traditës dhe vetë islamit si religjion monoteist. Në parim Gylen, si ithtarë dhe pasionant i arsimit dhe edukimit që e “prodhojnë” emancipimin politik, e stimulon shkollimin kundruall fesë, e afirmon dijen kundruall injorancës. Ideja dhe qëllimi i këtij këndvështrimi të ri për natyrën dhe ligjërimin e islamit qëndron në postulatin dhe kodin e normës për ta futur shkencën në kontekstin e islamit. Ai mundohet që t’i shpjegoj dhe interpretoj zbulimet e vjetra dhe të reja shkencore, ekskluzivisht Kuranit famëlartë. Ky këndvështrim dhe shpjegim jo konservativ po tipik liberal, e bë këtë personalitet më stigmatizues dhe më paragjykues nga shumica e fundamentalistëve konservativ, që ajetet Kuranore i shpjegojnë nga “dioptria” e leximit bukval, e jo ai kreativ dhe shumëdimensional.Nëse e marrim parasysh formën (e jo edhe aq përmbajtjen) e qeverisjes me njerëz ashtu si e cilësojnë sociologët dhe politikologët, atëherë, na del që demokracia si forma me e përsosur e qeverisjes që më së shumti mund të përshtatet dhe akomodohet me parimet bazike të Islamit. Mirëpo, ky akomodim e përshtatje nuk është e thënën që mund dhe duhet të kultivohet e ndërtohet ekskluzivisht përmes islamistëve politik postmodern (që për imperativ të vetëm e kanë pushtetin, e jo pragmatizmin e njëmendët të islamit) apo laicistëve modern politik, që (synim të vetëm e kanë instalimin e autoritarizmit përmes qeverisjes demokratike) me pikëpamjet e tyre hedoniste e konzumeriste, janë shumë larg botëkuptimit dhe imperativit të asaj që e predikon si normë dhe si vlerë sociale islame.
Për mendimin dhe gjykimin e Fethullah Gylenit, një autoritet kompetent dhe legjitim islam mund të marrë psh.vendimin mbi luftën, vetëm brenda kuadrit të parimeve të përcaktuara etike dhe morale të etikës dhe moralit islam. Këto parime etike dhe morale , sipas këtij dijetari të kohës sonë mund dhe duhet të kodifikohen si vijon:• Islami kurrë nuk e ka konsideruar të pëlqyeshme luftën, edhe pse ajo është një realitet dhe një nga elementet më prezente në historinë e njerëzimit;• Islami e ka lidhur luftën para së gjithash me gjendjen e vetëmbrojtjes dhe pastaj në kuadër të parimeve;• “nxitja e grindjeve është më e keqe se vrasja,” thuhet në Kur’an; ai e ka konsideruar të ligjshme luftën vetëm për të parandaluar grindjet dhe mosmarrëveshjet të cilat çojnë në luftë, për të parandaluar nënshtrimin, shtypjen dhe çrregullimin. Këto janë kushtet që Islami i gjykon të nevojshme për t’u angazhuar në luftë. Pikëpamjet e tij mbi luftën janë mjaft të qarta, se paqja është më e preferueshme se lufta dhe se lufta vetë është pjesë e konditave të ‘vetëmbrojtjes’. Por, për Gylenin më e mirë se lufta dhe politika (si mjete paqësore, për të arritur kondita dhe qëllime të caktuara; ekonomike, politike, dhe fetare) janë arsimimi dhe edukimi i masave të gjera popullore. Arsyet se përse i jepet prioritet arsimimit dhe edukimit, kundruall luftës dhe akteve tjera të dhunshme nē islam, janë se; arsimi si imperativ të vetëm e ka kultivimin dhe “mirëmbajtjen” e unitetit të popullit (lexo; publikut të gjerë): se edukimi është agjens determinues për ta kuptuar dhe praktikuar besimin islam të dikujt; se arsimi është arma dhe mjeti më efikas pēr ta margjinalizuar si injorancën fetare, ashtu edhe paradispozitēn e varfërimit dhe përçarjes mes rajoneve, grupimeve obskurante dhe nacionalizmave (shumë xheloz) periferik, e me “distancë”” sociale” online, qysh prej ardhjes së Muhamedit.a.s., se arsimi feja dhe shkenca, nuk janë përjashtuese ashtu si mendojnë islamofobët, shekullaristët dhe laicistët e përbetuar qē nga paraqitja e islamit në skenën botërore, por, përkundrazi janë kompatibile dhe pa asnjë dyshim plotësuese e pajtuese midis njëra-tjetrës; se arsimi, edukimi dhe emancipimi, janë jo vetëm mënyra (tē sofistikuara) por edhe metodologji adekuate e sublime, si për ta (ri)njohur, vërtetuar, arsyetuar, kuptuar dhe dëshmuar fondamentin e besimit dhe gjykimit të monoteizmit islam, ashtu edhe për të zbuluar “porosinë”, vullnetin dhe ligjet e Zotit; se arsimi dhe edukimi shkencor, janë e vetmja mënyrë përmes të cilës njeriu mundet dhe duhet ta (ri)zbuloj si ekzistencën (ardhjen në këtë botë kalimtare) ashtu edhe prezencën (përmes njohjes dhe adhurimit) e tij kundruall Krijuesit të lartëmadhërishēm.
Në botën perëndimore, është bë praktikë dhe pothuajse tashmë edhe rutinë që informacionet mbi radikalizmin, neo-fundamentalizmin, nacionalizmi, ri-islamizimi, antiamerikanizmin, etj. të ndikohen dhe të fuqizohen shumë mē shumë nga tendencat e frymës së ideologjisë së globalizmit, se sa nga pragmatizmi dhe ortodoksia e islamit burimor, apo si shquhet ndryshe, islamit të kohës dhe praktikës së Muhamedit.a.s. Tani, kur kemi një gjykim të kësaj natyre aludimi ynë gjithnjë do qëndroj te bindja se islami i praktikuar dhe i amplifikuar në kohen e shekullit tonë, është duke përdorë dhe keqpërdor nocione, tema dhe ligjërime identike (mbi të drejtat e njeriut, p.sh.) sikurse modelet e komunikimit në diskurset dhe ligjërimet perëndimore. Dhe ky identifikim (për të mos thënë: edhe njëjtësim!) nuk vlen vetëm për këtë sferë, por, edhe për gjitha sferat e komunikimit masiv. Në sferën sociale, bie fjala pothuajse gjitha shoqëritë islame të kohës sonë mundohen jo vetëm t’i preferojnë e rekomandojnë por edhe t’i imitojnë si vlerat ashtu edhe “standardet” e arritura të botës perëndimore. Çka është edhe më keq, orbita sociale e lindjes të shumtën e rasteve i imiton, i pranon e në veçanti i rekomandon; sjelljet deviante që e “prodhojnë” dhe e metastazojnë si krimin ashtu edhe korrupsionin (i cili si standard i ri i identifikuar nga DASH-i, edhe si: kërcënim serioz për sigurinë dhe stabilitetin e interesave të SHBA-ve), sidomos nē nivelet globale, ato kontinentale e sidomos ato rajonale (shkaku i proceseve dhe zhvillimeve të transicionit) .Në sferën politike, pluralizmi dhe sundimi i ligjit janë bë poashtu imperativ kryesor (për ekspertizat islame) si për ta “mirëmbajtur” shtetin, ashtu edhe për ta instaluar, ndërtuar dhe përsosur modelin e qeverisjes demokratike. Kurse, në sferën kulturore ju mund të hasni sot kudo të rinjtë myslimanë që mbajnë madje edhe shamia (që tek ne u problematizua pa asnjë nevojë nga grupe mediokre!) hixhab, të shijojnë një jetë moderne: veshin xhins dhe atlete, femrat marrin edhe lejet e vozitjes, pastaj hanë ushqime jo islame dhe mund të zgjedhin bashkëshorten e tyre.Shikuar me dioptrinë kulturore, sot poashtu mund të hasni edhe ndryshimet e theksuara sidomos në institucionin e familjes islame.Ku familja e zgjeruar tradicionale, kondensohet në familje bërthamë. Mirëpo, i gjithë ky si të themi “ndryshim” i theksuar dhe i evidentuar nëpër katalogët e sferave të lartcekura, në një mënyrë apo në tjetrën, nuk domethënë se; islami është ai i cili ka pësuar ndryshime evidente. Përkundrazi, janë njerëzit dhe shoqëritë islame, ata që pësojnë ndryshime. Islami, mbetet ai i nominimit tejkohor. Ngase, islami nuk konsistohet vetëm si besim tradicional, ngaqë, në ndërkohë ai është edhe një amalgim apo një përzierje moderne sociologjike e elementeve: jo vetëm fetare por, edhe sosh sociale e kulturore.
Shkruan: Fadil MALOKU
* Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e 04 Online
