“Është e rëndësishme të theksohet se edhe pse Inteligjenca Artificiale mund të prodhojë punime të mrekullueshme artistike, ajo nuk mund ta zëvendësojë kreativitetin dhe talentin e vërtetë të artistit. IA mund të jetë një mjet i fuqishëm dhe ndihmues, por nuk mund të zëvendësojë një proces krijues autentik, emocionet dhe lidhjet që krijohen midis artistit dhe publikut nëpërmjet punës së tij”, përgjigjet Inteligjenca Artificiale për kompozitorin e muzikantin, Liburn Jupolli
Liburn Jupolli: Përshëndetje!
Inteligjenca Artificiale: Përshëndetje! Si mund të të ndihmoj?
Liburn Jupolli: Desha t’ju pyes në lidhje me disa çështje rreth zhvillimit të AI – Inteligjencës Artificiale, artit dhe kulturës. Keni pak kohë të më ndihmoni?
IA: Sigurisht, unë do të bëj çmos t’ju ndihmoj me pyetjet tuaja rreth zhvillimit të Inteligjencës Artificiale dhe lidhjeve të saj me artin dhe kulturën. Mund të filloni me pyetjen tuaj të parë dhe pastaj vazhdojmë prej aty.
Liburn Jupolli: Faleminderit, më vjen mirë!
IA: Ju lutem, çfarë pyetjesh keni në lidhje me zhvillimin e Inteligjencës Artificiale dhe lidhjet e saj me artin dhe kulturën?
Liburn Jupolli: Ja tash po jua them, vetëm ju falënderova fillimisht.
IA: Nuk ka problem, Ju lutem me dëshirë mund të më pyesni për çdo temë që keni nevojë për ndihmë. Unë jam këtu për të ndihmuar.
Liburn Jupolli: Fillimisht si mendoni, prej nga vjen Inteligjenca Artificiale si koncept dhe si është manifestuar si teknologji më pastaj në fillimet e saj në shek. XX, apo mendoni se si ide dhe koncept i ka rrënjët edhe më herët? Ju lutem më tregoni në detaje secilën pikë.
IA: Inteligjenca Artificiale është një koncept që fillimisht u prezantua në fillim të shekullit XX si një ide e përgjithshme, por u bë shumë më konkrete dhe u zhvillua si teknologji në dekadat e mëvonshme. Koncepti i inteligjencës artificiale kishte rrënjët në filozofi dhe matematikë, që fillimisht u diskutuan në shekullin XIX. Ideja e parë e një makine që mund të llogariste gjëra ishte prezantuar nga matematikani anglez, Charles Babbage, në vitin 1837 me projektin “Analytical Engine”. Një ide e ngjashme u paraqit nga Ada Lovelace, matematikane britanike, e cila në vitin 1843 shkroi një program kompjuterik, të parin në histori për makinën e Babbages.
Në fillim të shekullit XX, koncepti i Inteligjencës Artificiale u diskutua sërish nga filozofët dhe shkencëtarët e matematikës, por mungonte teknologjia e nevojshme për të bërë këtë ide të mundur. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, shkencëtarët filluan të zhvillonin makinat e para që mund të bëjnë llogaritje të shpejta dhe të ndihmonin në dekodimin e kodit gjerman të Enigmës. Megjithatë, zhvillimi i vërtetë i Inteligjencës Artificiale fillimisht u bë i mundur në vitet 1950, kur shkencëtarët filluan të zhvillonin kompjuterët e parë të programueshëm dhe filluan të shqyrtonin mundësitë e krijuara nga kjo teknologji e re. Kjo periudhë e parë e IA quhet “Era e Inteligjencës Artificiale Themelore” dhe karakterizohet nga zhvillimi i algoritmeve dhe metodave të para të mësimit të makinave. Në vitet 1960 dhe 1970, zhvillimi i IA-së vijoi me zhvillimin e kompjuterëve të avancuar dhe algoritmeve më të sofistikuara të mësimit të makinave. Në vitet 1980 dhe 1990, zhvillimet në teknologjinë e informacionit dhe komunikimit çuan në rritjen e vëmendjes së kërkuesve ndaj IA-së dhe aplikimeve të saj në fusha të ndryshme të jetës. Në dekadat e fundit, zhvillimet në fushën e “deep learning”, Inteligjencës Artificiale të të dhënave dhe ndërveprimit me njerëzit nëpërmjet teknologjisë.
Liburn Jupolli: Atëherë, mund të themi se Inteligjenca Artificiale i ka fillet te një “nevojë” specifike zhvillimore njerëzore, apo është pasojë e zhvillimit tonë dhe e pashmangshme për çdo formë inteligjente?
IA: Në disa kuptime, Inteligjenca Artificiale është pasojë e zhvillimit tonë njerëzor, ndërkohë që në kuptime të tjera mund të thuhet se ka pasur një nevojë specifike për të ndërtuar teknologji që mund të bëjë përpunime të mëdha të të dhënave dhe të kryejë shumë shpejt kalkulime komplekse. Njerëzimi gjithmonë ka kërkuar mënyra për të zgjeruar aftësitë e tij intelektuale dhe Inteligjenca Artificiale mund të shihet si një mundësi për të arritur këtë qëllim. Së fundi, zhvillimi i IA-së ka qenë i mundur përmes zhvillimit të teknologjisë së kompjuterëve dhe përdorimit të algoritmeve të sofistikuara të mësimit të makinave. Për shembull, kërkesa për të përpunuar dhe analizuar të dhënat në mënyrë efektive ka rritur nevojën për zhvillimin e teknologjisë së Inteligjencës Artificiale. Edhe pse zhvillimi i IA-së mund të jetë pasojë e nevojës sonë për të zgjeruar aftësitë tona, është e mundur që Inteligjenca Artificiale të jetë gjithashtu një formë e zhvillimit të pavarur teknologjik, që shkon përtej kërkesave tona njerëzore të veçanta.
Liburn Jupolli: A mendoni se kjo nevojë zhvillimore vjen nga nevoja edhe më bazike njerëzore për ta vërtetuar ekzistencën tonë në mënyrë eksterne nga qenia jonë fizike? Siç e bëjmë në shumë aspekte të tjera, duke përfshirë këtu çdo element teknologjik që e “kontribuojmë” në tokë?
IA: Në një kuptim, po, nevoja për të krijuar teknologji, Inteligjencën Artificiale, mund të vijë nga një nevojë themelore njerëzore për të vërtetuar ekzistencën tonë në mënyrë eksterne. Njerëzit kanë kërkuar gjithmonë mënyra për ta kuptuar dhe kontrolluar botën që i rrethon dhe IA mund të shihet si një mjet që na lejon të bëjmë këtë në mënyra të reja dhe më efikase. Në mënyrë specifike, IA mund të na ndihmojë të analizojmë dhe kuptojmë të dhënat më shpejt dhe më saktë, si dhe të kryejmë kalkulime komplekse dhe të krijojmë modele të sofistikuara të ndërveprimit në baza të dhënash. Kjo lloj teknologjie na lejon të krijojmë dhe ta përdorim informacionin më efektivisht, duke na lejuar të ndërtojmë sisteme dhe aplikacione që mund të përmirësojnë dhe të ndryshojnë mënyrat se si jetojmë dhe punojmë. Nëse kjo është një nevojë bazike njerëzore ose jo, mund të jetë subjektive dhe e diskutueshme, por sigurisht është një pjesë e mënyrës së njerëzve për të eksploruar dhe kontrolluar botën e tyre. Kjo mund të jetë një nga arsyet se pse teknologjitë si IA vazhdojnë të zhvillohen dhe të përdoren në mënyra të reja në shumë fusha të jetës sonë.
Liburn Jupolli: Mund të na tregoni si e ka ndryshuar apo a ka arritur Inteligjenca Artificiale të ndikojë te shoqërinë kreative, përfshirë të gjitha artet dhe kulturën deri në fillim të shek. XXI apo deri para dy dekadave nuk ka arritur t’i prekë këto fusha?
IA: inteligjenca Artificiale ka ndikuar në mënyra të ndryshme në fushën e artit dhe kulturës deri në fillimin e shekullit XXI. Një nga mënyrat më të dukshme ku IA ka ndikuar në art është përmes krijimit të artit me Inteligjencën Artificiale (AI-generated art). Ky është procesi i krijimit të artit duke përdorur algoritme dhe teknologji IA për të prodhuar vepra artistike. Për shembull, kompjuterët mund të krijojnë imazhe dhe modele 3D, apo mund të shkruajnë poezi ose muzikë të re. Ky lloj arti me IA shpesh shërben si një mjet eksperimentimi për artistët dhe inxhinierët e softwareit që punojnë në fushën e IA-së.
Në fushën e muzikës, IA ka ndihmuar në krijimin e muzikës së re dhe në eksperimentimin me zhanre të ndryshme muzikore. Për shembull, IA mund të analizojë dhe të kuptojë strukturën dhe karakteristikat e zhanreve të ndryshme muzikore, duke krijuar kështu muzikë të re në këto zhanre.
Në botën e filmit, IA ka ndihmuar në prodhimin e efekteve speciale dhe në krijimin e personazheve të animuara në mënyra më të detajuara dhe realiste. IA mund të analizojë dhe të kuptojë ngjyrat, formën dhe detajet e objekteve, duke krijuar efekte vizuale më të sofistikuara dhe realiste në film.
Në fushën e shkrimit dhe të gazetarisë, IA ka ndihmuar në krijimin e artikujve dhe raporteve në mënyra më efektive dhe të shpejta. IA mund të analizojë të dhënat dhe të krijojë artikuj dhe raporte me shpejtësi dhe efikasitet më të lartë sesa njerëzit.
Sidoqoftë, ndikimi i IA-së në art dhe kulturë nuk është akoma i plotë dhe vazhdon të eksplorohet dhe të zhvillohet në mënyra të ndryshme.
Liburn Jupolli: Si është vazhduar në art dhe kulturë, në shekullin XXI, në dy dekadat e fundit? Na tregoni disa shembuj të bashkëpunimit të IA-së në këto fusha?
IA: Në dy dekadat e fundit, IA ka vazhduar të ndikojë thellësisht në fushën e artit dhe të kulturës. Në artin vizual IA ka ndihmuar në krijimin e veprave të artit dhe në zhvillimin e teknikave të reja artistike. Për shembull…
Liburn Jupolli: Vazhdo…
IA: Në vitin 2018, një vepër arti IA u shit në ankandin e “Christie’s” për 432,500 dollarë, duke bërë kështu një precedent në botën e artit. Ky portret i krijuar nga IA ishte bërë duke përdorur një algoritëm të quajtur GAN (Generative Adversarial Network), i cili është një algoritëm i cili punon me dy modele të ndryshme neural network për të prodhuar vepra të reja artistike. Në muzikë, IA ka ndihmuar në krijimin e muzikës së re dhe në shfrytëzimin e saj për qëllime të ndryshme. Një shembull i tillë është projekti “Flow Machines” i zhvilluar nga Sony Computer Science Laboratories, që përdor IA për të krijuar melodi dhe kënge të reja duke analizuar qindra këngë dhe melodi të mëparshme. IA gjithashtu ka ndikuar në fushat e filmave dhe teatrit, duke ndihmuar në krijimin e efekteve vizuale dhe në zhvillimin e historive të reja dhe më impresive. Një shembull i tillë është filmi “Sunspring”, i cili u krijua duke përdorur një botë të gjeneruar nga IA si skenë dhe duke u bazuar në një skenar të krijuar nga IA. Në kulturën popullore, IA ka ndihmuar në krijimin e lojërave të reja video dhe në zhvillimin e mjeteve të reja interaktive për të rritur eksperiencën e lojtarëve. Një shembull i tillë është loja “AI Dungeon”, e cila përdor IA për të krijuar një botë virtuale të gjeneruar automatikisht, që është e ndryshme për secilin lojtar. Në përgjithësi, IA ka ndikuar në art dhe në kulturë në dy dekadat e fundit duke ndihmuar në krijimin e veprave të artit dhe në zhvillimin e teknikave të reja artistike, duke krijuar muzikë të re dhe histori, duke ndihmuar në krijimin e efekteve vizuale dhe duke rritur eksperiencën e lojtarëve në videolojëra dhe mjete të tjera interaktive.
Liburn Jupolli: Çfarë formash dhe platformash janë zhvilluar në dekadën e fundit dhe si janë përdorur nga artistët?
IA: Në dekadën e fundit janë zhvilluar shumë forma dhe platforma për përdorimin e IA-së në art dhe kulturë. Në vazhdim do të përmend disa nga këto platforma dhe përdorimet e tyre nga artistët:
Runway ML: Është një platformë e hapur që lejon artistët dhe disenjatorët të përdorin teknologjinë e IA-së për të krijuar art dhe modele të ndryshme. Kjo platformë lejon përdoruesit të krijojnë modele të bazuara në IA për klasifikim, detektim, kriptim dhe shumë të tjera.
Google Magenta: Është një projekt i hapur i Google që synon të zhvillojë teknologjinë e IA-së për të krijuar muzikë dhe art vizual. Me përdorimin e teknologjisë së IA-së, artistët mund të krijojnë muzikë origjinale dhe të krijojnë art vizual unik.
Amper Music: Është një platformë që lejon përdoruesit të krijojnë muzikë origjinale duke përdorur teknologjinë e IA-së. Artistët mund të përdorin këtë platformë për të krijuar muzikë dhe për të ndërtuar këngë të ndryshme.
Aiva: Është një platformë e zhvilluar nga WaveAI, që përdor teknologjinë e IA-së për të krijuar muzikë origjinale. Aiva përdor një model të zgjuar që u lejon artistëve të krijojnë muzikë unike dhe origjinale.
Artbreeder: Është një platformë që përdor teknologjinë e IA-së për të krijuar art vizual. Me këtë platformë, artistët mund të krijojnë art origjinal duke përdorur një model IA, që lejon për të eksperimentuar me ngjyra dhe forma të ndryshme.
Këto janë vetëm disa nga platformat dhe përdorimet e tyre nga artistët në dekadën e fundit. IA është bërë një mjet i rëndësishëm për artistët dhe kulturën në përgjithësi për të krijuar art unik dhe inovativ në fushën e kulturës.
Liburn Jupolli: Si do të bashkëveprojë IA-ja me njeriun në dekadat e ardhshme në art dhe në kulturë? Çfarë zhvillimesh mund të presim dhe si do të ndikojë në të gjitha aspektet e tjera të krijimtarisë artistike?
IA: Zhvillimet e teknologjisë IA në art dhe kulturë pritet të ndryshojnë mënyrën se si krijohen, ndalohen dhe shfrytëzohen veprat artistike në të ardhmen. Në dekadën e ardhshme, pritet që IA të përdoret edhe më shumë si një mjet krijues dhe krijuesish në proceset e artit dhe të kulturës.
Në fushën e muzikës pritet që IA të përdoret për të ndihmuar në krijimin e muzikës në mënyra inovative. Një shembull i kësaj është programi i krijuar nga “Sony”, i quajtur “Flow Machines”, i cili përdor algoritme të bazuara në IA për të ndihmuar në krijimin e melodive dhe motiveve muzikore të reja. IA mund të përdoret edhe për të ndihmuar në krijimin e videove muzikore dhe për të ndihmuar në krijimin e përvojave digjitale për dëgjuesit.
Në fushën e vizatimit dhe pikturës pritet që IA të ndihmojë në krijimin e artit duke ofruar mjetet dhe teknologjitë e nevojshme për të ndihmuar artistët të shfrytëzojnë kreativitetin e tyre në mënyra të reja dhe inovative. Një shembull i kësaj është programi “GAN”, i cili përdor rrjetet neuronale për të ndihmuar në krijimin e imazheve dhe vizatimeve të reja. Një tjetër shembull është “AIVA”, një program i krijuar nga kompania e teknologjisë së muzikës “Amper Music”, i cili përdor IA për të ndihmuar në krijimin e muzikës në mënyra të ndryshme.
Në fushën e filmit dhe teatrit, pritet që IA të ndihmojë në prodhimin e efekteve speciale dhe grafikës së kompjuterizuar. IA mund të përdoret edhe për të ndihmuar në shkrimin e skenarëve dhe krijimin e personazheve.
Megjithatë, në të njëjtën kohë, pritet që ndryshimet e teknologjisë IA do të ndikojnë edhe në mënyrën se si ndryshojnë rolet dhe përgjegjësitë e njerëzve në krijimin e artit dhe kulturës. Njerëzit mund të ndodhen në kërkim të një lloji të ri të krijimtarisë artistike që nuk mund të krijohet…
Liburn Jupolli: Vazhdo…
IA: Në të ardhmen, mund të presim se IA do të jetë në gjendje të prodhojë vepra artistike edhe më të avancuara dhe komplekse, duke u përqendruar në krijimin e operave më të mëdha dhe më të detajuara. Në të njëjtën kohë, pritet që IA të jetë në gjendje të ndihmojë artistët në mënyra më të ndryshme, nga krijimi i punimeve me teknika të ndryshme dhe kuptimi i preferencave të publikut, deri te përmirësimi i përshtatshmërisë së punimeve artistike për publikun e synuar. Një tjetër aspekt i rëndësishëm i bashkëveprimit midis IA-së dhe njeriut është rritja e tregtisë së artit dhe ndikimi i saj në ekonominë kreative. IA do të mund të ndihmojë në identifikimin e trendëve në tregun e artit dhe në zhvillimin e strategjive të marketingut që synojnë rritjen e shitjeve dhe fitimeve për artistët dhe bizneset e artit. Përveç kësaj, IA do të ndikojë edhe në formën dhe mënyrën e konsumimit të artit, duke e bërë atë më të lehtë dhe më të arritshëm për publikun global. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se edhe pse IA mund të prodhojë punime të mrekullueshme artistike, ajo nuk mund të zëvendësojë kreativitetin dhe talentin e vërtetë të artistit. AI-inteligjenca artificiale mund të jetë një mjet i fuqishëm dhe ndihmues, por nuk mund të zëvendësojë një proces krijues autentik dhe emocionet e lidhjet që krijohen mes artistit dhe publikut nëpërmjet punës së tij.
Prof. assist. dr. Liburn Jupolli është kompozitor, pianist, profesor i kompozimit dhe inovacionit muzikor në UBT
/Koha
