I ngjitshëm. portokalli dhe shpesh i nënvlerësuar, dylli i veshit, i njohur shkencërisht si cerumen, po tërheq gjithnjë e më shumë interes shkencor për atë që mund të tregojë mbi gjendjen e shëndetit, nga kanceri deri te Alzheimeri. I formuar nga sekretimet e gjëndrave ceruminoze dhe dhjamore, së bashku me qelizat e vdekura dhe qimet, dylli i veshit udhëton ngadalë nga brendësia e veshit drejt pjesës së jashtme, duke ndihmuar në pastrimin dhe mbrojtjen e kanalit nga bakteret, kërpudhat dhe madje edhe insektet.
Pavarësisht pamjes së tij jo tërheqëse, studiuesit po zbulojnë mënyra befasuese se si dylli i veshit mund të japë informacione mbi shëndetin tonë.
Të dhënat që zbulon dylli i veshit
Dylli i veshit mund të zbulojë detaje personale të habitshme. Shumica e njerëzve me prejardhje europiane ose afrikane kanë dyllë të lagësht, të ngjitshëm dhe me ngjyrë të verdhë në portokalli, ndërsa 95% e aziatikëve lindorë kanë dyllë të thatë, gri dhe të thërrmueshëm. Ky ndryshim përcaktohet nga gjeni ABCC11, i cili ndikon edhe në aromën e sqetullave.
Më e rëndësishmja, dylli i veshit mund të sinjalizojë rreziqe shëndetësore. Në vitin 1971, një studim zbuloi se gratë me dyllë të lagësht në SHBA kishin katër herë më shumë gjasa të vdisnin nga kanceri i gjirit krahasuar me gratë me dyllë të thatë. Kërkime të mëvonshme në Japoni lidhën gjithashtu dyllin e lagësht me një rrezik më të lartë për kancerin e gjirit, megjithatë rezultatet nuk kanë qenë të qëndrueshme në popullata të ndryshme.
Përveç lidhjeve gjenetike, dylli i veshit mund të tregojë edhe për sëmundje sistemike. Në sëmundjen gjenetike të quajtur “sëmundja e urinës me aromë shurupi panje,” dylli i veshit përmban molekulën sotolon, përgjegjëse për aromën karakteristike të sëmundjes. Po ashtu, gjurmë të Covid-19, diabetit, sëmundjeve të zemrës dhe çrregullimeve metabolike mund të zbulohen ndonjëherë në dyllin e veshit.
Një zbulim i rëndësishëm lidhet me sëmundjen e Ménière-it, një çrregullim i veshit të brendshëm që shkakton marramendje dhe humbje dëgjimi. Studiuesit, të udhëhequr nga kimistja Rabi Ann Musah, zbuluan se pacientët me këtë sëmundje kishin nivele më të ulëta të tre acideve yndyrore në dyllin e veshit. Ky zbulim mund të çojë në një test diagnostikues më të shpejtë dhe më të thjeshtë për një sëmundje që aktualisht kërkon vite për t’u diagnostikuar.
Pse funksionon dylli i veshit si mjet diagnostikues
Sekreti qëndron te metabolizmi. Shumë sëmundje, përfshirë diabetin, kancerin, Parkinsonin dhe Alzheimerin, ndryshojnë proceset metabolike të trupit. Mitokondritë në qelizat e sëmura prodhojnë substanca të ndryshme kimike, dhe këto ndryshime pasqyrohen në dyllin e veshit.
Profesori i kimisë në Brazil, Nelson Roberto Antoniosi Filho, shpjegon se dylli i veshit grumbullon një gamë të gjerë përbërësish kimikë më mirë se lëngjet si gjaku apo djersa, sepse nuk prishet shpejt. Bruce Kimball, ekolog kimik në Qendrën e Senses Kimike Monell, pajtohet, duke theksuar se dylli i veshit kap ndryshimet metabolike afatgjata, duke ofruar një “foto” unike të shëndetit.
Laboratori i Antoniosi Filho-s po zhvillon një mjet diagnostikues të quajtur cerumenogram, që përdor dyllin e veshit për të zbuluar kancerin. Në një studim të vitit 2019, ata mblodhën dyllë nga pacientë me kancer dhe vullnetarë të shëndetshëm dhe identifikuan 27 komponime organike të avullueshme (VOC) që mund të dallonin pacientët me kancer me 100% saktësi. Edhe pse testi nuk dallon llojet e ndryshme të kancerit, ai mund të zbulojë praninë e sëmundjes.
Tani, ekipi po përpiqet të fokusohet në disa komponime të prodhuara vetëm nga qelizat e kancerit, me qëllim që të zbulojë jo vetëm kancerin, por edhe fazat e hershme para-kanceroze, kur trajtimi është më efektiv.
Potenciali i së ardhmes
Antoniosi Filho imagjinon një të ardhme ku një test i thjeshtë me dyllë veshi, i bërë çdo gjashtë muaj, mund të përdoret për të kontrolluar për kancer, diabet dhe sëmundje neurodegjenerative si Alzheimeri dhe Parkinsoni. Në Brazil, Spitali Amaral Carvalho e ka miratuar tashmë cerumenogramin për monitorimin e kancerit.
Ekipi i Musah po përpiqet gjithashtu të zhvillojë një test të shpejtë, të ngjashëm me testet që blihen në farmaci, për diagnostikimin e sëmundjes së Ménière-it bazuar te biomarkuesit e dyllit të veshit. Një test i tillë mund të përshpejtojë shumë diagnozën dhe të hapë rrugë për kërkime të reja trajtimi.
Gjithsesi, kërkohen ende shumë studime themelore. Studiuesit duhet të kuptojnë plotësisht profilin kimik të dyllit të shëndetshëm të veshit dhe si ndryshon ai gjatë sëmundjeve. Megjithatë, potenciali është premtues: dylli i veshit është i pasur me lipide, dhe shumë sëmundje manifestohen së pari përmes çrregullimeve në metabolizmin e lipideve.
Perdita Barran, eksperte e spektrometrisë së masës në Universitetin e Mançesterit, thekson se lipidët janë si “kanarinat në minierën e qymyrit” për sëmundjet, duke ndryshuar përpara sinjaleve të tjera biologjike. Meqenëse dylli i veshit është i pasur me lipide, ai ofron një pamje më të plotë biokimike sesa analizat e zakonshme të gjakut, të cilat kapin kryesisht komponime të tretshme në ujë.
Një kufi i ri
Dylli i veshit mund të bëhet një mjet i fuqishëm për diagnostikimin dhe monitorimin e sëmundjeve. Siç thotë Musah, “Dylli i veshit është një material i mrekullueshëm për t’u përdorur.” Aftësia e tij për të ruajtur gjurmët metabolike me kalimin e kohës mund ta shndërrojë atë në një pjesë rutinë të kontrolleve mjekësore, duke i dhënë mjekëve dhe pacientëve një pamje të hershme dhe joinvazive të shëndetit afatgjatë. / BBC
