A mund të jetë buka në sanduiçin tuaj, pasta në sallatë ose gruri në mëngjesin tuaj një shkak i mundshëm i depresionit apo ankthit? Kjo është teoria që studiuesit po eksplorojnë gjithnjë e më shumë, me prova që sugjerojnë lidhje mes glutenit dhe një sërë çrregullimesh mendore, nga ADHD te skizofrenia.
Prof. Deanna L. Kelly, psikiatre dhe drejtuese e kërkimeve për sëmundjet mendore në Universitetin e Maryland-it, ka kaluar 17 vitet e fundit duke studiuar këtë lidhje. Ajo thotë se më parë nuk e kishte imagjinuar se dieta mund të kishte ndikim kaq të madh te shëndeti mendor.
Hulumtimi i saj nisi me të dhëna nga Lufta e Dytë Botërore, kur gjatë mungesave të grurit u vu re ulje e shtrimeve në spitale për skizofreni. Kelly më pas studioi punën e psikiatrit Curtis Dohan, i cili në vitet 1970 vuri re përmirësim te pacientët me skizofreni kur hiqnin grurin nga dieta. Ai vizitoi edhe zona të largëta në Papua Guineja e Re, ku gruri nuk ishte pjesë e dietës dhe rastet e skizofrenisë ishin thuajse të panjohura.
Në një provë klinike të mëvonshme, Kelly gjeti nivele shumë të larta të antitrupave kundër glutenit në trupat e personave me skizofreni. Sipas saj, kjo dëshmon një lidhje të fortë mes ndjeshmërisë ndaj glutenit dhe funksionit të trurit.
Gluteni është një grup proteinash që gjendet te gruri, elbi dhe thekra, përbërësit bazë të bukës, pastave dhe ëmbëlsirave. Tek disa njerëz, sistemi imunitar e trajton glutenin si një pushtues të huaj, duke shkaktuar reagim.
Sëmundja celiake është forma më e njohur e ndjeshmërisë ndaj glutenit, ku dëmtohet zorra dhe shfaqen simptoma si fryrje, dhimbje barku, lodhje dhe humbje peshe. Por ekziston edhe një ndjeshmëri jo-celiake ndaj glutenit (NCGS), që besohet të jetë 10 herë më e shpeshtë se celiakia. Megjithatë, për NCGS nuk ka analiza të qarta për diagnostikim, gjë që e vështirëson njohjen e saj.
Sipas Kelly-it, kur një person me ndjeshmëri ha gluten, trupi prodhon antitrupa, veçanërisht kundër proteinës gliadin. Kjo shkakton inflamacion, dëmton zorrën dhe çon në të ashtuquajturën “zorrë e rrjedhshme”. Kur kjo ndodh, substancat dhe antitrupat mund të kalojnë në qarkullimin e gjakut, dhe potencialisht në tru.
Rezultati mund të jenë simptoma si mjegull në të menduar, lodhje, ankth, ndryshime humori, halucinacione apo edhe kriza epileptike. Kelly përmend një sekuencë peptidike të quajtur 33-mer që gjendet në gluten dhe ngjan shumë me një receptor në tru (GRINA), çka mund ta ngatërrojë sistemin imunitar dhe ta shtyjë të sulmojë vetë trurin.
Truri ka një strukturë të quajtur amigdala që ndihmon në rregullimin e frikës dhe ankthit. Serotonina, një neurotransmetues i rëndësishëm në sistemin nervor, ndihmon në rregullimin e humorit, dhe 95% e saj prodhohet në zorrë, e ndikuar nga balanca mikrobiale. Kjo sugjeron një lidhje të fortë mes zorrës dhe trurit.
Kelly thekson se shumë çrregullime mendore, përfshirë depresionin, tani mendohet se kanë në thelb një proces inflamator. Në disa njerëz, gluteni mund të jetë një nga faktorët kryesorë të këtij inflamacioni.
Simptomat më të zakonshme që ajo sheh janë: mjegull mendore, ankth, depresion, dhimbje koke dhe artikulacionesh. Sëmundja celiake dhe NCGS shfaqen më shpesh te njerëzit me ADHD. Në një studim me mbi 2000 persona me celiaki, 39% kishin përjetuar simptoma depresive.
Kelly përmend një paciente me skizofreni që përkeqësohej sa herë hante gluten. Edhe kur shtrihej në spital, mjekët shpesh nuk i besonin familjes që e paralajmëronte për ndjeshmërinë ndaj glutenit, duke përkeqësuar gjendjen e saj.
Edhe proteina të tjera si kazeina në qumësht mund të shkaktojnë reagime imune. Sipas Kelly-it, kjo është pjesë e një tabloje më të gjerë që lidhet edhe me rolin e ushqimeve ultra të përpunuara (UPFs).
Gruri është sot kultura më e kultivuar në botë dhe përbën 20% të kalorive dhe proteinave që konsumon njerëzimi. Por me rritjen e përpunimit, niveli i gliadinës në grurë është rritur gjashtëfish. Kjo, sipas Kelly-it, mund të jetë një arsye pse më shumë njerëz sot janë të ndjeshëm ndaj glutenit.
Ajo tregon për një paciente të re që kishte bërë testet klasike për celiaki dhe ishte konsideruar “e shëndetshme”. Por në studimin e saj, Kelly zbuloi se ajo kishte antitrupa të lartë ndaj glutenit dhe pas një biopsie, rezultoi se kishte celiaki të pazbuluar më parë.
Vetë Kelly tani ndjek një dietë thuajse pa gluten. Ajo thekson se nuk është për dieta “në modë”, por shkenca e çoi te ky përfundim. “Kur sheh imazhet e trurit tek kafshët që hanë gluten, të bën të mendosh dy herë,” thotë ajo.
Por jo të gjithë duhet të ndjekin një dietë pa gluten. Rreth 10% e popullsisë ka ndjeshmëri jo-celiake, ndërsa shumë të tjerë nuk kanë asnjë reagim ndaj glutenit. Megjithatë, për ata që kanë histori familjare me celiaki ose simptoma të ngjashme, dieta mund të jetë ndihmuese.
Kelly raporton përmirësime të dukshme te pacientët e saj pas vetëm tri javësh pa gluten, përfshirë edhe ndryshime në qarkullimin e gjakut në tru, të vërtetuara me skanime.
Ajo rekomandon që çdo ndryshim në dietë të bëhet me këshillim mjekësor, pasi produktet me gluten shpesh janë të pasuruara me vitamina si acidi folik, i nevojshëm për funksionimin e trurit.
Për njerëzit me çrregullime mendore, ndryshimi i dietës nuk është i lehtë. Ushqimet me gluten janë më të lira dhe kërkojnë më pak përgatitje. Nëse një person është në krizë, ka më pak gjasa të gatuajë ushqime të shëndetshme, duke krijuar një cikël vështirësish.
Kelly beson se tani kemi teknologjinë për të parë qartë lidhjen mes zorrës dhe trurit, përmes antitrupave, skanimeve dhe kërkimeve. “Truri ndikohet drejtpërdrejt nga ajo që fusim në trup,” thotë ajo. “Tani është koha të zbulojmë misteret që lidhin ushqimin me shëndetin mendor.” / The Telegraph
