Vajrat e farave, si vaji i lulediellit dhe ai i kanolës, janë bërë objekt polemikash kohët e fundit. Disa i quajnë “toksikë” dhe i lidhin me sëmundje si diabeti dhe sëmundjet e zemrës. Por a ka ndonjë të vërtetë pas këtyre pretendimeve?
Shumica e kritikave lidhen me përmbajtjen e lartë të acideve yndyrore omega-6 që kanë këta vajra. Këto acide janë të domosdoshme për trupin, por disa studiues kanë ngritur shqetësime se sasi të mëdha mund të shkaktojnë inflamacion kronik. Megjithatë, studime të kontrolluara nuk e mbështesin këtë ide. Profesor Dariush Mozaffarian nga Universiteti Tufts thotë se omega-6 madje ndihmon në uljen e inflamacionit në trup.
Një studim afatgjatë me mbi 200,000 pjesëmarrës në SHBA zbuloi se njerëzit që konsumonin më shumë vajra bimore kishin më pak rrezik nga sëmundjet kardiovaskulare dhe kanceri, krahasuar me ata që përdornin gjalpë.
Studime të tjera kanë treguar se acidi linoleik, një formë omega-6 që gjendet në vajrat e farave, ul kolesterolin LDL (“të keqin”) në gjak. Një analizë e vitit 2019 zbuloi se njerëzit me nivel të lartë të acidit linoleik në gjak kishin rrezik më të ulët për sëmundje të zemrës.
Një tjetër kritikë është se konsumimi i tepërt i omega-6 në krahasim me omega-3 mund të jetë i dëmshëm. Në Perëndim, raporti mes omega-6 dhe omega-3 mund të arrijë deri në 50:1, ndërsa raporti i rekomanduar është më afër 4:1.
Një analizë nga OBSH-ja në vitin 2022 sugjeroi se ky raport i lartë mund të lidhet me rënie të funksioneve njohëse dhe rritje të rrezikut për sëmundje inflamatore si koliti ulçeroz. Megjithatë, OBSH-ja përfundoi se konsumi i lartë i omega-6 nuk rrit ndjeshëm rrezikun për vdekje apo sëmundje, por theksoi nevojën për më shumë studime cilësore.
Sipas studiuesve si Matti Marklund, në vend që të ulim omega-6, është më mirë të rrisim konsumimin e omega-3, pasi të dyja janë të dobishme për shëndetin.
Disa shqetësime janë ngritur për përdorimin e heksanit, një tretës kimik, gjatë përpunimit të vajrave të farave. Megjithatë, pas ekstraktimit, vaji përpunohet për të larguar mbetjet, dhe deri më tani nuk ka prova të forta që kjo procedurë është e dëmshme. Një alternativë më e shtrenjtë dhe më natyrale është vaji i ftohtë i shtypur.
Një studim i ri tregoi se acidi linoleik mund të nxisë rritjen e një lloj të veçantë të kancerit të gjirit (TNBC, triple negative breast cancer), i cili është më agresiv dhe i vështirë për t’u trajtuar. Studiuesi Nikolaos Koundouros thekson se ky efekt mund të jetë specifik vetëm për këtë lloj tumori dhe nuk duhet të përdoret për të demonizuar omega-6 në përgjithësi.
ImageVajrat si ai i kanolës dhe ai i sojës janë ndër më të studiuarit dhe ofrojnë përzierje të shëndetshme yndyrnash: mono të pangopura, omega-6 dhe omega-3. Mozaffarian thekson se vaji i kanolës madje ndihmon në uljen e kolesterolit më mirë se vaji i ullirit dhe mund të përmirësojë ndjeshëm nivelin e sheqerit në gjak dhe prodhimin e insulinës.
Një studim zbuloi se njerëzit që konsumonin më shumë vaj soje kishin rrezik më të ulët vdekjeje nga të gjitha shkaqet, 6% më pak për çdo 5 gram të konsumuar në ditë.
Kritikat ndaj vajrave të farave shpesh bazohen në keqkuptime ose lidhje të paqarta, si për shembull lidhja e tyre me ushqimet tepër të përpunuara (UPF), të cilat përmbajnë edhe sheqer, kripë dhe aditivë të tjerë të dëmshëm. Por kjo nuk do të thotë se vetë vajrat janë të dëmshëm.
Shkencëtarët si Mozaffarian dhe Marklund theksojnë se omega-6 është thelbësor për shëndetin e zemrës, metabolizmin dhe reduktimin e rrezikut nga diabeti. Pra, në vend që t’i shmangim vajrat e farave, është më e mençur t’i përdorim me kujdes dhe në kontekstin e një diete të balancuar. / BBC
