Ata mund ta transformojnë fushën e betejës, por a është bota gati për makinat që vendosin se kë të vrasin? Jo, thonë shumë kombe më të vogla
Njerëzimi është në prag të një epoke të re luftarake.
Të nxitura nga zhvillimet e shpejta në inteligjencën artificiale, platformat e armëve që mund të identifikojnë, synojnë dhe vendosin të vrasin vetë qeniet njerëzore – pa një oficer që drejton një sulm ose një ushtar që tërheq këmbëzën – po transformojnë shpejt të ardhmen e konfliktit.
Zyrtarisht, ato quhen sisteme të armëve autonome vdekjeprurëse (LAWS), por kritikët i quajnë robotë vrasës. Shumë vende, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Kinën, Mbretërinë e Bashkuar, Indinë, Iranin, Izraelin, Korenë e Jugut, Rusinë dhe Turqinë, kanë investuar shumë në zhvillimin e armëve të tilla në vitet e fundit.
Një raport i Kombeve të Bashkuara sugjeron se dronët Kargu-2 të prodhimit turk në modalitetin plotësisht automatik shënuan agimin e kësaj epoke të re kur ata sulmuan luftëtarët në Libi në vitin 2020 në mes të konfliktit të vazhdueshëm të atij vendi.
Dronët autonomë kanë luajtur gjithashtu një rol vendimtar në luftën në Ukrainë, ku Moska dhe Kievi kanë vënë në punë këto armë pa ekuipazh për të shënjestruar ushtarët dhe infrastrukturën e armikut.
Shfaqja dhe vënia në punë e makinerive të tilla po nxit debate intensive midis ekspertëve, aktivistëve dhe diplomatëve në mbarë botën, ndërsa ata përballen me përfitimet dhe rreziqet e mundshme të përdorimit të robotëve dhe konsiderojnë nëse dhe si t’i ndalojnë ata.
Megjithatë, në një tablo gjeopolitike gjithnjë e më të ndarë, a mund të arrijë komuniteti ndërkombëtar në ndonjë konsensus për këto makineri? A e bëjnë kërcënimet etike, ligjore dhe teknologjike që vijnë nga armë të tilla thelbësore ndalimin e tyre përpara se të marrin përsipër fushën e betejës? A është i realizueshëm një ndalim i përgjithshëm, apo një grup rregullash është një opsion më realist? Al-Jazeera ua shtroi këto pyetje ekspertëve kryesorë në këtë fushë.
Përgjigjja e shkurtër: Një ndalim i plotë i sistemeve autonome të armëve nuk duket i mundshëm së shpejti. Megjithatë, një numër zërash në rritje – veçanërisht nga Jugu Global – po kërkon rregullimin e tyre dhe ekspertët besojnë se një tabu globale e llojit që ekziston kundër përdorimit të armëve kimike është e mundur. Fuqitë e mëdha ushtarake mund të jenë të intriguara nga avantazhet e mundshme të fushëbetejës që sistemet e tilla mund t’u japin atyre, por duket se ka pak oreks për ta jashtë qeverive dhe gjeneralëve.
Dobitë dhe rreziqet
Për të qenë të qartë, sistemet autonome të armëve të drejtuara nga inteligjenca artificiale (AI) kanë përfitimet e tyre nga një këndvështrim ushtarak.
Ato mund të kryejnë disa detyra në fushën e betejës pa përdorimin e ushtarëve, duke zvogëluar kështu rrezikun e viktimave. Mbështetësit argumentojnë se teknologjia e sofistikuar e përfshirë në këto sisteme mund të eliminojë ose zvogëlojë gabimet njerëzore në vendimmarrje dhe të eliminojë paragjykimet. Saktësia më e madhe në shënjestrimin, të paktën në teori, mund të zvogëlojë viktimat aksidentale njerëzore.
Sistemet autonome të armëve mund të vendosen gjithashtu për aftësi mbrojtëse, me algoritme zbulimi të shpejtë dhe eliminimi të një kërcënimi të mundshëm me efikasitet dhe saktësi më të madhe se njerëzit.
Megjithatë, për shumë ekspertë dhe grupe të të drejtave, rreziqet e këtyre ligjeve tejkalojnë çdo avantazh të mundshëm – duke filluar nga mundësia e mosfunksionimeve teknike pa mbikëqyrje deri te shkeljet e së drejtës ndërkombëtare dhe shqetësimet etike mbi makinat pa emocione që marrin vendime për jetën dhe vdekjen.
Në qendër të të gjitha këtyre shqetësimeve është çështja e llogaridhënies.
Në vitin 2019, 126 palë pjesëmarrëse në Konventën e Kombeve të Bashkuara për Disa Armë Konvencionale (CCW) ranë dakord për 11 parime udhëzuese të rekomanduara nga një grup ekspertësh të caktuar nga OKB-ja për të adresuar shqetësimet në lidhje me armët autonome.
Midis këtyre parimeve ishte një vendim që e drejta ndërkombëtare humanitare do të zbatohej plotësisht për zhvillimin e mundshëm të armëve të tilla. Por ekspertët thonë se është e paqartë se si do të zbatohet ky parim në mjegullën e luftës. Nëse një robot kryen një krim lufte, për shembull, a do të ishte komandanti në detyrë i teatrit të konfliktit ai që do të konsiderohej përgjegjës? Apo do të ndalet tek udhëheqësit më të lartë që vendosën të vënë makinën në detyrë? A do të jetë përgjegjës prodhuesi i armës?
Rregullim politik apo ligjor?
Ekziston një ndarje edhe më thelbësore midis kombeve se si t’i qasemi çështjes së armëve autonome: a duhet bota të kërkojë një grup rregullash ligjërisht të detyrueshme apo thjesht një deklaratë politike të qëllimit?
Një deklaratë politike mund të marrë shumë forma, por ka të ngjarë të përfshijë një deklaratë publike ku fuqitë e mëdha do të deklarojnë qëndrimin e tyre të përbashkët për këtë temë dhe do të premtojnë t’u përmbahen pikave parimore të përcaktuara në dokument. Kjo mund të duket si deklarata e përbashkët e lëshuar nga Kina, Rusia, Britania e Madhe, SHBA-ja dhe Franca për parandalimin e luftës bërthamore dhe shmangien e garave të armëve, nënshkruar në janar të vitit 2022, në të cilën ata pohuan, ndër të tjera, se një luftë bërthamore “nuk mund të fitohet kurrë dhe nuk duhet luftuar kurrë”.
Vincent Boulanin, studiues në Institutin Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm (SIPRI) tha se kjo është një çështje për të cilën kombet “kanë pikëpamje rrënjësisht të ndryshme”. Rusia ka qenë “shumë e hapur” në lidhje me kundërshtimet e saj ndaj instrumenteve ligjërisht të detyrueshme; Mbretëria e Bashkuar dhe SHBA-ja janë gjithashtu kritike, duke e parë atë si “të parakohshme” dhe duke kërkuar një deklaratë politike si hapin e parë, tha ai.
Disa të tjera, si Kina dhe India, kanë qenë më të paqarta.
Kina ka mbështetur një ndalim për përdorimin e armëve plotësisht autonome, por jo për zhvillimin e tyre – një pozicion në përputhje me pikëpamjen se disa nga mjetet më të rrezikshme ushtarake në botë, duke përfshirë armët bërthamore, mund të shërbejnë si parandalues mbrojtës.
Industria vendase e armëve në Kinë ka ecur përpara me zhvillimin e një teknologjie të tillë, duke përfshirë dronët Blowfish A2, të cilët mund të fluturojnë në grupe dhe të synojnë në mënyrë të pavarur një objektiv. Projekti i klasifikuar 912 synon gjithashtu të zhvillojë robotë nënujorë gjatë viteve të ardhshme.
Kundërshtimet mbi robotët
Ndërkohë, India ka shprehur shqetësime për një garë të re për makina të tilla që zgjeron hendekun e teknologjisë midis kombeve dhe për përhapjen e robotëve vrasës – duke përfshirë edhe aktorët joshtetërorë – por njëkohësisht ka dyfishuar zhvillimin e sistemeve të veta autonome të armëve.
Saktësisht se sa burime ushtarake po angazhohet për të zhvilluar LAWS-i është e vështirë të matet, por një raport i Amnesty International i vitit 2021 thotë se disa fuqi të mëdha ushtarake po “investonin shumë në zhvillimin e sistemeve autonome”. Mbretëria e Bashkuar, tha raporti, po zhvillonte një dron autonom pa ekuipazh që mund të identifikonte një objektiv brenda një zone të programuar, “ndërsa Rusia ka ndërtuar një tank robot që mund të pajiset me një mitraloz ose granatahedhës”.
Funksionet autonome mund t’u shtohen gjithashtu teknologjive ekzistuese ose në zhvillim, të tilla si raketa bredharake Switchblade 600 e prodhuar në SHBA.
Kundërshtimi i vërtetë kundër sistemeve të tilla të armëve vjen nga pjesë e madhe e Jugut Global – veçanërisht Amerika Latine, Afrika dhe Lindja e Mesme – që po kërkojnë rregulla ligjërisht të detyrueshme.
Kombe të shumta në Afrikë dhe Lindjen e Mesme – Algjeria, Namibia, Gana, Uganda, Zimbabveja, Maroku, Egjipti, Jordania, Iraku dhe Palestina mes tyre – kanë bërë thirrje për një ndalim të plotë të sistemeve plotësisht autonome të armëve gjatë dekadës së fundit. Të tjerë si Afrika e Jugut kanë bërë thirrje për rregullore, por nuk kanë kërkuar ndalim të plotë.
I gjithë ky moment tregon se oreksi për legjislacion është aty, tha Toby Walsh, një ekspert i AI-së në Sidnei, Australi. “Ne kemi parë dhjetëra ose më shumë vende në radhët e Kombeve të Bashkuara duke bërë thirrje për rregullim. Ne kemi parë që Parlamenti Evropian votoi për të. Ne kemi parë që Bashkimi Afrikan votoi për të”.
Besimi dhe respekti
Por një përbërës kyç për suksesin e çdo bisede mungon, sipas disa ekspertëve: besimi.
Mes tensioneve gjeopolitike në rritje, shumë vende janë të shqetësuara nëse mund të besojnë në atë që rivalët deklarojnë zyrtarisht, thonë analistët.
Mungesa e besimit shfaqet në dy nivele. Meqenëse konventat ndërkombëtare si CCW-ja varen nga konsensusi, “i duhet vetëm një vend që të jetë përçarës për të ndaluar përparimin e bisedimeve”, tha Walsh.
Por edhe nëse do të hynte në fuqi një ligj i ri ndërkombëtar ose një grup rregullash, a do të zbatoheshin ato në mënyrë efektive? Kjo është një pyetje e hapur sepse shumë kombe “nuk po luajnë më sipas rregullave të bazuara në rregulla”, tha Walsh.
Në vitin 2019, sekretari i përgjithshëm i OKB-së, António Guterres tha se makinat me fuqinë dhe diskrecionin për të marrë jetë pa përfshirjen njerëzore ishin “politikisht të papranueshme” dhe “moralisht të neveritshme”.
Përtej ligjeve, rregulloreve dhe gjeopolitikës, ekziston një problem më thelbësor me idenë e makinerive që nuk kanë ndjeshmëri njerëzore që marrin vendime të tilla kritike, tha Walsh.
“Është mungesë respekti për dinjitetin njerëzor.”/Koha
Përktheu: Forca Jashari
